طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

تاملي بر احياي بيولوژيك كويرهاي مرطوب ايران

عرصه بسيار وسيع اراضي شور كه بيش از 8 ميليون هكتار از آن را فقط كويرها و ماندابهاي شور تشكيل مي دهد، منابع عظيم آبهاي شور زيرزميني و روي زميني در مناطق بياباني كه بخشي از آنها را روانابها و سيلابهاي شور سالانه تشكيل مي دهد، سير قهقرايي مراتع ضعيف و در حال احتضار اين عرصه هاي واجد آب و خاك شور همگي حكايت از تمهيداتي براي تجديد حيات پوشش گياهي اين عرصه ها دارد.

از طرفي ته نشست رسوبات آغشته به املاح گچ و نمك سيلابهاي شور در چالابهاي كويري پايين دست منشاء پايان ناپاپذير خاك و ماسه هاي نمكداري را فراهم مي كنند كه مناطق اطراف خود را آلوده كرده و سبب تخريب خاك و از دست رفتن استعداد باروري خاك و بياباني شدن منطقه مي شوند. از اين نظر چنانچه امكان استقرار و رشد گونه هاي هالوفيت در حواشي اين كويرهاي مرطوب فراهم شود ضمن ايجاد پوشش گياهي و كمك به توليد مراتع مي توانند تا حدودي از حركت خاك و ماسه هاي اين كفه هاي كويري جلوگيري كنند.

مسئله مهمي كه براي احياي پوشش گياهي اين نواحي مرطوب وجود دارد محدوديت هاي شوري آب و خاك است كه بايستي بررسي و امكان سنجي شوند. معمولاً حد خارجي كويرها را ناهمواري كوچكي که اصطلاحا ناهمواري آبرويي يا عينکي ناميده مي شود در بر مي گيرد. اين ناهمواري كه در اثر تجمع مواد رسوبي غالبا رسي ايجاد مي گردد مي تواند پوششي از گياهان شور پسند را در خود جاي دهد البته رشد گياهان بستگي به ميزان نمك موجود در خاك دارد.

بنابراين اگر در كفه نمكي كوير بعلت شوري زياد امكان هيچگونه پوشش گياهي نمي باشد ولي وجود سفره آب زيرزميني شور نزديك به سطح زمين كه در اطراف بسياري از كويرها وجود دارد يك خوش شانسي طبيعي براي كويرها محسوب مي شود زيرا مي توان از اين آب تحت الارضي كم عمق شور در ايجاد پوشش گياهي كويري و شور پسند بهره جست و كوير را تا حدودي مهار و كنترل كرد چرا كه وجود اين گياهان كويري بر روي نوارهاي رسي حاشيه باتلاق نمك باعث پايين نگه داشتن آب تحت الارضي سطحي گشته و طبعاً از عوارض نامساعد كوير نظير افزايش شوري و انتقال خاك به اطراف بوسيله باد تا حدودي جلوگيري مي‌كند.

به اين ترتيب پوشش گياهي حاشيه كوير در مهار و كنترل كوير نقش بسيار تعيين كننده اي دارد زيرا اغراق نيست اگر بگوئيم اوج پيشروي كوير در همين نوار از خاك هاي معمولاً سنگين و حاوي آب شور كم عمق اتفاق مي افتد، چون در اين نوارها نمك از طريق آب زيرزميني سطحي و طوفانهاي شديد و انتشار از سطح خاك، اطراف خود را آلوده ساخته و براحتي مزارع و دشتهاي اطراف خود را آلوده مي كند.

از طرف ديگر نقش مفيد اين گونه هاي شورپسند در جهت تامين علوفه كافي ، جلوگيري از تخريب مراتع و احيا و بازسازي آنها در مناطق شور است كه از اهميت قابل ملاحظه اي برخوردار است چرا كه در مواقع ضروري و در غياب علوفه هاي خوشخوراك تر مي توان از اين گياهان در جهت تامين علوفه استفاده كرد. به اين ترتيب با توجه به سطح وسيع اراضي مرطوب حاشيه كويرها چنانچه امكان استقرار و رشد اين گونه ها فراهم شود علاوه بر مواردي كه فوقا بدان اشاره شد كمكي به رونق اقتصادي منطقه و جلوگيري از مهاجرت روستائيان به شهرها خواهد شد.