طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

بررسي اهميت جانوران منطقه حفاظت شده دنا

http://nature.harferooz.com/photos/images/284balot.jpg

سيماي عمومي منطقه حفاظت شده دنا

منطقه حفاظت شده دنا با وسعتي معادل 93660 هكتار در جنوب غربي كشور در سلسله جبال زاگرس و در موقعيت جغرافيايي 51 درجه و 9 دقيقه تا 51 درجه و 37 دقيقه طول شرقي و 30 درجه و 25 دقيقه تا 31 درجه و 14 دقيقه عرض شمالي واقع شده است.

براساس تقسيم بندي سياسي كشور، منطقه حفاظت شده دنا در شمال استان كهگيلويه و بويراحمد، جنوب استان اصفهان و بخش كوچكي از جنوب استان چهار محال و بختياري قرار گرفته است. در تقسيم بندي طرح جامع آب كشور، اين منطقه در حوزه آبريز كارون قرار گرفته و مرتفع ترين نقطه آن قله دنا با ارتفاع 4413 متر و پست ترين نقطه آن در شمال غربي شهر كله گله با ارتفاع 2/1359 متر است. شهر توريستي سي سخت و روستاهاي توت نده، ميمند، خفر، سيور و نورآباد مهم ترين مراكز جمعيتي پيرامون و داخل منطقه حفاظت شده دنا را تشكيل مي‌دهند.

اكولوژي منطقه

منطقه حفاظت شده دنا به لحاظ داشتن شرايط ويژه اكولوژيكي در كشور منحصر به فرد است. اين منطقه به صورت يك اكوسيستم ويژه داراي بيش از 1000 گونه گياهي است. شرايط توپوگرافي ويژه وجود آبشارها و رودخانه‌هاي پرآب در منطقه، شرايط سخت و سرد ارتفاعات بلند و برفگير و در نهايت حضور حيات وحش متنوع در آن سبب شده كه اين منطقه به عنوان نمونه‌اي بارز در غرب كشور در رشته كوه زاگرس مشخص شود.

در ارتفاعات منطقه حفاظت شده دنا، به ويژه قلل آن در تمام طول سال يخچال‌هاي طبيعي وجود دارد و ميكروكليماي خاصي را در منطقه ايجاد مي‌كند. از سوي ديگر، اين منطقه از نظر شرايط اقليمي به سه بخش كاملا مجزا شامل ارتفاعات بلند، جنگل‌هاي خشك و نيمه خشك و نيمه استپي سرد تقسيم مي‌شود. چنين تنوع اقليمي سبب شده كه تنوع حيات وحش و پوشش گياهي بسيار غني در منطقه پديد آيد.

منطقه حفاظت شده دنا به لحاظ داشتن شرايط ويژه اكولوژيكي در كشور منحصر به فرد است. اين منطقه به صورت يك اكوسيستم ويژه داراي بيش از 1000 گونه گياهي است.

منطقه حفاظت شده دنا داراي بيوم‌هاي متنوعي است. بيوم‌هاي كوهستاني و بيوم‌هاي دشتي به تبعيت از تنوع موجود در بيوم‌ها، موجب ظهور زيستگاه‌هاي مختلفي شده اند كه شامل: زيستگاه‌هاي آب شيرين، ليتورال، دشتي و كوهستاني است. از اين رو مشاهده مي‌شود كه تركيب جانوري اين منطقه جنگلي زي باشد. از سوي ديگر به علت وجود اراضي كشاورزي گونه‌هاي جانوري استپ و علفزار نيز وارد اين منطقه شده اند.

حيات وحش منطقه

ويژگي‌هاي اكولوژيكي منطقه حفاظت شده دنا موجب حضور و زيست جانوران متعددي شده است كه تعدادي از آنها با رعايت قوانين و مقررات سازمان حفاظت محيط زيست قابل شكار هستند. طبقه بندي مهمترين جانوران اين منطقه به شرح زير است:

الف - پستانداران

راسته جوندگان:
- خانواده سنجاب‌ها Sciuridae با گونه سنجاب ايراني Ssciurus anomalus
- خانواده تشي‌ها:
تشي هندي يا Hystrix indica به عنوان تنها گونه در منطقه حفاظت شده.
- خانواده موش‌ها:
موش خانگي Mus musculus و موش جنگلي Apodemus sylvaticus
- خانواده جربيل‌ها:
جربيل هندي Tatera indica و جربيل ايراني Meriones prsicus
- خانواده موش‌هاي درختي:
با گونه موش درختي Dryomys nitedula
- خانواده خرگوش‌ها:
خرگوش وحشي Lepus capensis
راسته گوشت خواران:
- خانواده سگ سانان:
گرگ Canis lupus ، شغال Canis aureus و روباه معمولي Vulpes vulpes چ
- خانواده خرس‌ها:
خرس قهوه‌اي
- خانواده راسوها:
رودك Meles meles ، شنگ Lutra lutra و قاقم Mustela nivalis
- خانواده گربه سانان:
شامل پلنگ ايران Panthera pardus saxicolor، گربه جنگلي Felis chaus و سياه گوش Lynx lynx .
راسته زوج سمان:
- خانواده گرازها
- خانواده گاوسانان
كل و بز Capra hircus (aegarus) و قوچ و ميش Ovis orientalis

ب - پرندگان

پرندگان منطقه حفاظت شده دنا در 77 گونه در 29 خانواده طبقه بندي مي‌شوند تعدادي از آنها عبارتند از:
داركوب سر سرخ
Dendrocopos medius
سسك چشم سفيد
Sylvia hortensis
چرخ ريسك سر سياه
Parus lugubris
سنگ چشم پيشاني سفيد
Lanius nubicus
گنجشك گلو زرد
Petronia xanthocollis
گنجشك برفي
Montifringilla nivalis
سهره پيشاني سفيد
Serinus pusillus
زرده پره سرخاكستري
Emberiza buchanani

در ارتفاعات منطقه حفاظت شده دنا، به ويژه قلل آن در تمام طول سال يخچال‌هاي طبيعي وجود دارد و ميكرو كليماي خاصي را در منطقه ايجاد مي‌كند.

تمام پرندگان شكاري گوشت خوار هستند و غذاي خود را با شكار جانوران ديگر تامين مي‌كنند از جمله مي‌توان به پيغو، قرقي، سارگپه، عقاب طلايي، عقاب دو برادر، عقاب تالابي و سارگپه پابلند اشاره كرد. قرقي، عقاب طلايي، عقاب دو برادر و سارگپه پا بلند بومي منطقه هستند.

خانواده شاهين‌ها شامل دليجه، دليجه كوچك و شاهين است دو گونه اول مهاجر و شاهين بومي منطقه محسوب مي‌شود.

خانواده لاشه خواران شامل دال، دال سياه، كركس و هما است. دال سياه و هما بومي منطقه هستند. دال احتمالا بومي بوده و كركس در منطقه زاد و ولد مي‌كند.

خانواده كلاغ‌ها نيز شامل پنج گونه است كه تمام آنها همه چيزخوار محسوب مي‌شوند. جي‌جاق، كلاغ نوك سرخ، كلاغ نوك زرد و زاغي نيز بومي منطقه هستند.

كلاغ سياه به عنوان مهاجر و براي زمستان گذراني در منطقه حضور دارد.

ج - خزندگان منطقه

خزندگان منطقه حفاظت شده دنا در 3 راسته طبقه بندي مي‌شوند كه عبارتند از:

- راسته لاك پشت‌ها و خانواده لاك پشت زميني كه با يك گونه به نام لاك پشت مهميزدار از نژاد غرب ايران در اين منطقه حفاظت شده حضور دارند.
- راسته سوسمارها
آگاماي قفقازي بيشتر در نواحي خشك و در ميان صخره‌هاي برهنه يا برخوردار از لكه‌هاي گلسنگ مشاهده مي‌شود. آگاماي اريتروگاستر همواره در اطراف صخره‌ها، سنگ‌هاي بزرگ و قلوه سنگ‌هاي مجاور رودخانه‌ها و حاشيه رودخانه‌ها زيست مي‌كند. گونه مابويا بيشتر در محدوده جنگل، در ميان بوته‌ها و لابه لاي پوشش برگ‌هاي كف جنگل ديده مي‌شود.
- راسته مارها
در منطقه حفاظت شده دنا ، سه نوع مار سمي ، نيمه سمي و غير سمي يافت مي‌شوند.

مارهاي سمي منطقه عبارتند از:

كبرا (مار زنگي) walterinnesia aegyptica
افعي شاخدار cerastes cerastes gasperetti
مار جعفري Echis carinatus sochureki
افعي يا گرزه مار Vipera lebetinas obtua
مارهاي نيمه سمي شامل:
يله مار Malpodon monspessulana
طلحه مار Malpodon moilensis
تير مار Psammophis schokari
افعي پلنگي Telescopus rhinopoma
مارهاي غير سمي منطقه نيز شامل:
كور مار شني Erix elegans Gray
مار آتشي Coluber jugularis
مار كوتوله Eirenis collaris
مار گرگي Lycodon striatus
مار آبي Natrix natrix natrix

از ميان دوزيستان تنها مي‌توان به قورباغه مردابي اشاره كرد. اين گونه در حاشيه رودخانه و زيستگاه‌هاي كرانه‌اي در تعداد زياد مشاهده مي‌شود. به اضافه قورباغه درختي به ويژه بر روي درختان بلوط و در مناطق مرطوب زيست مي‌كند.

شاخص‌هاي زيستي

يكي از مهمترين عوامل حفاظت از هر منطقه وجود حيوانات نادر و در معرض خطر ونيز حضور حيوانات شاخص به عنوان شاخص‌هاي زيستي است كه معرف يكي از خصوصيات منحصر به فرد آن منطقه است.

گونه‌هاي ارزشمند و شاخص علاوه بر اين كه نشان دهنده تنوع زيستي بالاي منطقه هستند، نشانگر بكر و دست نخورده بودن محدوده و ارزش زيستي منطقه حفاظت شده به شمار رفته و موجب ارتقاي ارزش بوم شناختي منطقه مي‌شوند. منطقه دنا را نيز مي‌توان از اين قاعده مستثني كرد از بين خانواده گربه سانان منطقه دنا گونه‌هاي ارزشمند پلنگ ايراني، گربه وحشي، گربه جنگلي و سياه گوش از جمله جانوران در معرض خطر هستند كه جمعيت آنها در بيشتر نقاط رو به كاهش است. از خانواده راسوها نيز غير از دو گونه رودك و قاقم (راسو)، شنگ نيز در منطقه مشاهده شده كه از وضعيت حفاظتي حساس‌تري نسبت به دو گونه ديگر برخوردار است. گرگ نيز از جانوران در معرض خطري است كه در منطقه حفاظت شده دنا زيست مي‌كند.
از راسته خانواده سنجاب‌ها، سنجاب ايراني از جانوران شاخص جنگل‌هاي بلوط در زاگرس به شمار مي‌رود.

منطقه حفاظت شده دنا داراي پرندگان زيبا و شاخص نظير هما، جي جاق و ... است. زيست و حضور جانوراني مانند هما، عقاب طلايي و پلنگ كه در راس هرم غذايي قرار دارند، نشانگر كيفيت زيستگاه است. اين گونه‌ها از اين جنبه قابل توجه هستند كه قبل از انسان قادرند متوجه ظهور تغييرات زيستگاه شده و نسبت به تغييرات محيطي واكنش نشان دهند.