طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

مرنجاب مروارید کویر

مَرَنجاب باشد وَهِ اردشیر

به‌جا مانده از دودمانی دلیر
به هر گوشه‌ای خسروی پایمرد

به چشمان دشمن به‌پا کرد، گَرد

جاده ابریشم، این نامی‌ترین شاه‌راه تاریخ، اگر نه با ایران، که بدون ایران هیچ‌گونه معنی و مفهومی ندارد. از دوران اشکانیان تا سده کنونی که غُرِش کشتی، قطار و هواپیما سکوت پر رمز و راز جهان اساتیری را در هم شکست، این جاده اهمیتی به‌سزا در ردوبدل کردن کالا و فرهنگ میان مردمان جهان داشت. ایرانزمین، با تمام پیشینه شکوهمندش در مرکز این جهان‌راه جای داشت.

http://nature.harferooz.com/photos/i...18dsc_0290.jpg

این شاهرگ اقتصادی، سیاسی و نظامی جهان باستان، با مویرگ‌هایی که در سراسر مشرق‌زمین به‌ویژه سرزمین جاودانه ایران کشیده داشت، ملت‌های بزرگ تا روستاهای کوچک را به هم پیوند می‌داد. بدیهی است که چنین شاه‌راه عظیمی نیازمند استراحت‌گاه‌هایی فراخور حال کاروانیان و لشکریان بود. جایگاه‌هایی که با داشتن آب کافی و امنیت، خستگی را از تن کاروانیان به در آورد. از دوران باستان در جای‌جای این جاده افسانه‌ای کاروانسراهایی به جهت راهیان و رهواران ساخته بودند. از آنجا که در دوران شاه‌عباس صفوی، بسیاری از این کاروانسراها مرمت و نوسازی شده و یا ایجاد شدند، آنها را به نام کاروانسراهای شاه‌عباسی می شناسیم. به‌راستی که این دوران را باید دوران زرین کاروانسرای ایران نامید.

در حقیقت این توان تدبیر و امنیت شمشیر او بود که بار دگر مایه رونق این شاهرگ اقتصاد جهان باستان شد. به گونه‌ای که خاقان چین به جهت سپاس از این حرکت ارزنده دوازده‌هزار چینی نفیس به او هدیه داد که زینت بخش عمارت چینی‌خانه در جوار آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بود. همانها که توسط روس‌های عبوس به یغما رفته، اینک زینت‌بخش موزه‌های اغیار قدرناشناس و بیگانگان جهان‌آشوب شده است و حسرت دیدن جایگاه تهی آنها نصیب ما.

یکی از این کاروان‌سراها که بنیاد آن را نیز به شاه عباس نسبت می‌دهند، کاروانسرای مرنجاب در کویر مرنجاب مُشرف بر دریاچه نمک بر سر یکی از راه‌های اصفهان به ری و خراسان بوده است.

با کاریزی در آن نزدیکی که برکه زیبایی را پر از آب گوارا نموده تا در سایه‌گستر درختان شاه‌گز و تره‌بید، رهواران خستگی از تن برانند.

گفته شده است است كه فرمانروای اندیشمند ایران‌زمین با وجود ايجاد كاروانسراها و دژهاي متعدد در سراسر كشور، در اين منطقه هیچ‌گونه تأسيسات دفاعي تعبيه نكرده بود، چون تا آن زمان دشمنان به خاطر درياچه نمك و گستره كوير، از اين سوي به پايتخت هجوم نبرده بودند.

یورش‌های ازبكان از طريق درياچه نمك به كاشان كه تا اصفهان پيش رفتند، شاه عباس را به اندیشه انداخت تا در سال 1012 قمري سريع يك پادگان و پايگاه نظامي در اين منطقه، در ارتفاع 810 متری از سطح دریای آزاد، ايجاد كند و جلوي تهديد دشمنان غارتگر ایران‌زمین را بگيرد.

بالاي كاروانسرا به شكل سنگرهاي ديدباني است و گفته شده است كه همواره 500 سرباز به همراه یک واحد توپخانه در این دژ حضور فعال داشتند و امنيت کاروان‌ها را در اين منطقه تأمين مي‌كردند.

اما با توجه به این که این راه به مدت دوهزار سال یکی از مسیرهای اصلی تردد میان خراسان بزرگ و ری با سپاهان و فارس بوده است، بی‌تردید در کنار این برکه آب شیرین می‌بایست تاسیسات رفاهی کاروانیان نیز وجود می‌داشته است.

تاسیساتی که نبود امنیت و قدرت مرکزی آن را به مرور زمان به ورطه نابودی و فراموشی کشانیده است. نمی‌توان تصور کرد که اندیشمندان هخامنشی، آزادگان اشکانی، توانمندان ساسانی و آزادیخواهان آل‌بویه این جاده مهم را فراموش کرده و آن را به حال خود رها نموده باشند. به ویژه اینکه این منطقه تیول خاندان مهران بوده و این خاندان به سبب برقراری مستقیم در جاده ابریشم، اهمیت به‌سزایی به امنیت و رفاه کاروانیان می‌داده‌اند. دیگر اینکه اصل اختراع کاروانسرا هم از ایران است و هرودوت از 110 کاروانسرا در جاده شاهی نام می‌برد. اما از آنجاییکه در زمان صفویه مسیر پایتخت اصفهان تا مشهد اهمیت ویژه‌ای داشته ، این جاده مورد رسیدگی بیشتری قرار گرفته است.

جاده سنگفرش کویری که برجای مانده از دوران شکوهمند هخامنشیان و ساسانیان بوده، در زمان صفویه بازسازی و تکمیل شد. جاده‌ای که همچون یک فانوس دریایی، خَشاب، مانع از گم‌شدن رهوران کویر بی‌پایان می‌شده است.

مسير مرنجاب، پایتخت، اصفهان را از طريق كاشان به جاده سنگفرش کویر پیوند می‌داده است. اين مسير از گرمسار به طرف پايين منحرف شده و تا سياه‌كوه ادامه مي‌‌يابد و به جاده دستكن متصل مي‌گردد. دستكن در ادامه مسير مرنجاب، محل انشعاب جاده‌اي بوده كه كاشان را به گرمسار و ورامين مرتبط مي‌ساخت. شاخه‌اي از این جاده به سوی اردستان و شاخه‌اي به جانب يزد ادامه پیدا می‌کرده است. مجموعه اين مسيرها به عنوان مویرگ‌های براي اتصال به شاهرگ جاده ابريشم در بخشي كه دامغان را به ري پیوند می‌داده، عمل مي‌كرده است.

کاروانسراهاي مرنجاب،قصر بهرام، ده نمک، سرخه و چندين کاروانسراي ديگر در اين مسير است. کاروانسراي مرنجاب و قصر بهرام در راه سياه کوه و جاده کويرنمک قرار دارد. نام کاروانسرا بر پایه نام منطقه که به کوير مرنجاب شهرت دارد گذاشته شده است. مرنجاب از شرق به دشت کوير و از جنوب شرقي به دو کوه يخاب و کوه لطيف منتهي مي‌شود.

از آران و بيدگل تا کاروانسراي مرنجاب در حدود دو تا سه ساعت راه است. در اين مسير هيچ روستايي وجود ندارد و تنها چند کشتزار کوچک آن هم در آغاز راه در منطقه چهار طاقي هست. در طول مسير تنها يک چاه آب قرار دارد که در نزديکي جاده خاکي کاروانسرا است.

نقشه کاروانسراي مرنجاب مربع شکل است. کاروانسرا از چندين اتاق و شاه نشين تشکيل شده که به دور حياطي در ابعاد 30×20 متر قرار دارند. کاروانسرا با گچ و آجر ساخته شده و داراي اتاق‌ها و اصطبل‌هاي متعدد و 6 برج است.

در فاصله تقريبا 12 کيلومتري از شرق کاروانسرا، تپه‌هاي روان شني وجود دارد که از جاذبه‌هاي بسيار زيباي کوير مرنجاب است. اين تپه‌هاي شني در محدوده‌اي تقريبا وسيع و با شيب‌هاي تند مکان بسيار مناسبي براي آن دسته از دوستداران طبیعت است که به دنبال سوژه‌هاي بديع و جذاب در طبيعت بکر و زیبای کویر هستند. البته در فصل تابستان، مارهاي غير سمي و گهگاه سمي در اين تپه‌هاي شني ديده مي‌شوند که ممکن است براي آن‌ها مشکل آفرين شود. از تپه‌هاي شني به سمت شمال شرقي، جاده خاکي‌اي وجود دارد که از شرق درياچه بزرگ نمک مي‌گذرد و به کاروانسراي قصربهرام در شمال درياچه مي‌رسد.

مَپندار باشد زِ نابِخرَدی

دِرخشان کَویرِ به‌نام‌ایزَدی
که باشد شُکُوهِ خداوندگار

زُداید زِ اندیشه گَردُ و غُبار