طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

سيلخيزي و تغييرات كاربري اراضي

فزوني و جاري شدن سيلاب‌هاي مخرب يكي از پيامدهاي جدي بيابانزايي بشمار مي روند. بر اساس آمار و ارقام منتشر شده تعداد دفعات وقوع سيل در ايران از ۱۷۹ مورد (دهه ۱۳۳۰) به ۲۰۵۳ مورد (دهه ۱۳۸۰) رسيده است كه افزايشي بيشتر از 10 برابر را نشان مي دهد.

بررسي‌ ‌مجموعه ‌عوامل ‌زيست محيطي ‌كه ‌زمينه ‌ساز اين‌ حوادث ‌هستند نشان‌مي‌دهد كه دخالت ‌انسان ‌در چرخه ‌طبيعي ‌آب از طريق ‌تخريب ‌پوشش ‌گياهي ‌در عرصه‌هاي ‌آبخيز،كاربري غير اصولي ‌اراضي، توسعه سطوح‌ غير قابل ‌نفوذ و امثال ‌آن احتمال سيل‌خيزي‌ را در مناطق ‌گوناگون‌ افزايش ‌داده ‌است‌.

كاهش تغذيه‌ي سفره‌هاي آب شيرين زيرزميني بدليل كاهش نفوذپذيري اراضي بالادست حوضه‌ها كه به نوبه خود بر اثر تغيير كاربري‌ها و تخريب پوشش گياهي رخ داده است باعث گرديده هم آب بارشها كمتر صرف تغذيه منابع آب زيرزميني شود و هم سبب بروز رواناب‌هاي پرحجم و سيل‌آسا شده كه خاكها را ازجاي خود جدا نموده و سبب زوال پوشش گياهي مي‌شود. تغذيه آبخوان دشت تهران هم كه در طول تاريخ زمين شناسى، از طريق ريزشهاى جوى، جريان رودخانه‌هاى دائمى و فصلى و در روي مخروط افکنه‌ها و مسيلها، بسترهاى شن و ماسه‌اى، با نفوذپذيرى و ضريب ذخيره بالا، صورت مي گرفته اكنون در معرض خطرات بالقوه طبيعي از جمله سيل قرار دارد. اين منطقه شهري بر روي دشت سيلابي رودخانه هايي مانند دارآباد، كن، گلابدره ، حصارک ، فرحزاد ، درکه ، ولنجک و دربند واقع شده كه هر كدام مي توانند مولد سيلابهاي مهيبي باشند. گسترش بي رويه پايتخت بر روي آبرفت هاي درشت دانه كه بهترين محل براي نفوذ و تغذيه سفره آب زيرزميني مي باشد سبب شده است كه مقادير قابل توجهي از نزولات جوي و جريانات سطحي كه قبلا در اين مناطق نفوذ مي كرد بصورت رواناب و سيلاب آنهم در سطح خيابانهاي تهران جاري شده و مشكلاتي را براي شهروندان و حمل و نقل شهري بوجود آورد از اين رو توسعه فيزيكي پايتخت كه بنا به ملاحظات سياسي و فرايندهاي اتفاقي روي داده دو تاثير آشكار و مشخص بر منابع آب داشته است يعني علاوه بر كاهش ميزان نفوذ باران، مقدار جريانات سطحي و سيلابها را نيز افزايش داده است.

از طرفي ساخت و سازهاي بي رويه در حاشيه رودخانه ها نه تنها حريم رودخانه ها را آسيب پذير كرده، كه موجب تهديد شهر توسط سيلاب هاي احتمالي نيز گرديده است. اكنون با نگاهي به آبخيزهاي بالادست شهرستان تهران كه از مهم‌ترين جلوه‌هاي كوهستاني بشمار مي روند مشاهده مي شود كه تخريب عرصه هاي طبيعي و تغيير آنها به كاربريهايي مانند ويلاسازي، شهرك سازي و امثال آن سطوح غير قابل نفوذي را براي نزولات آسماني اين ناحيه از تهران كه مقدار آن تا 500 ميليمتر هم مي رسد بوجود آورده است.

سطوح غير قابل نفوذ به نوبه خود زمينه مناسبي براي بروز سيلاب را فراهم كرده كه اين سيلاب ها هم نهايتا در ارامگاه خود كه پاياب حوضه تهران واقع در كويرهاي شور و نمكي جنوب پايتخت است آغشته به نمك شده و سبب ساز توسعه كوير مي شوند. با تابش شديد آفتاب و تبخير 2500 ميليمتري دشت تهران، رطوبت موجود در سطح كويرهاي نمكي از بين رفته و بادهاي تابستاني اين منطقه كه غالبا از سمت جنوب شرق یعنی كوير نمك و دشت كوير (باد غالب دشت تهران در فصولي غير از تابستان از غرب به شرق است) بسمت تهران مي وزد موجبات وزش بادهاي گرد و غباري آنهم از نوع نمكي را فراهم مي كند. به اين ترتيب بسياري از شاخص هاي شناخته شده بيابانزايي هم اكنون در پايتخت و مناطق اطراف آن نمودي آشكار پيدا كرده اند كه در غوغاي مسايل سياسي پايتخت كمتر به آن توجه مي شود و متاسفانه مثل بسياري از پديده هاي زيانبار ديگر ، زماني در صدد چاره جويي بر مي آييم كه يا كار از كار گذشته است و يا با صرف هزينه هاي گزافي امكان چارجويي ميسر مي شود ! البته اگر ميسر شود!