كل زاگرسي يا البرزيBEZOAR BIEX
كل زاگرسي يا البرزيBEZOAR BIEX
كل كويري PERSIAN DESERT IBEX
گونه اول در رشته كوه زاگرس در غرب ايران تا جنوب فارس و رشته كوههاي البرز در شمال ايران زندگي مي كنند كه اين گونه در جنوب شرقي تركيه و شمال شرق عراق نيز وجود دارد كه داراي جثه اي بزرگتر از كل كويري و طوقي مشكي تر و پر رنگ تر و بن شاخي پهن تر مي باشد .گونه دوم بيشتر در كوههاي منفرد مناطق مختلف در كوير ايران و مناطق گرمسير بسر مي برند.كلا اين دو گونه جانوراني بومي هستند و به اين معناست كه به اندازه قوچ و ميش گدار نكرده و عموماً زيستگاه خود را ترك نمي كنند و با توجه به شرايط خاص در منطقه خود جابجامي شوند مثلا در ارتفاع اطراف علم كوه در البرز و ارتفاع بلند زاگرس و دنا كه زمستانهاي طولاني و پر برف دارند .
اين گونه تحمل بيشتري در مقابل سرما و يخبندان و كولاك دارد و حتي در در تابستان با بي آبي و كلاً شرايط سخت معيشتي نسبت به قوچ و ميش مقاوم تر است .تنوع شاخ در اينگونه نيز بيشتر از تنوع شاخ در قوچ است.شاخ بعضي كلها در وسط و نوك بازتر و بعضي جمع تر و نزديكتر به هم هستند .يكي از حالات تدافعي در زمان احساس خطر اينگونه پنهان شدن در لابلاي صخره ها و شكافها و سوراخها مي باشد بطوريكه بعضي از نرهاي مسن به يك سوراخ عادت كرده و بيشتر اوقات روز را را در آن بسر مي برند و از غروب آفتاب تا طلوع روز بعد از سوراخ خود براي براي چرا و آب خارج مي شوند.
شاخ كل معمولا تا سال پنجم خوب رشد مي كند و لبه آن در قسمت جلو تيز است.رنگ پوست در تابستان زرد و قهوه اي روشن تا قرمز كم رنگ است و هيكل با پشمي كوتاه پوشيده شده است.
عمر كل معمولاً 11تا12 سال است و به ندرت به 13 سال مي رسد .اگر طبيعت گردان و علاقه مندان به حيات وحش به كل وبز و يا قوچ و ميشي برخور كرده اند كه كاملا سفيد رنگ بوده اين يك مورد استثنايي و يك جهش است يعني مي شود گفت كه توليد رنگ آن خنثي و بي خاصيت است كه در انسانها نيز گاهي چنين حالتي ديده مي شود و به اين اشخاص اصطلاحا زال يا شب بين مي گويند .كل و بز بر خلاف قوچ و ميش علاقه مند به مناطق سنگي و صخره اي با شيبهاي تند هستند و بيشتر اهل پرش مي باشند تا دويدن.
دوره بارداري بر 155 روز بوده و فصل جفت گيري آنها با توجه به آب و هواي منطقه در مناطق گرمسير از حدود اويل آبانماه و در مناطق سردسير ييلاقي از دهه سوم آذر ماه شروع مي شود .البته نبايد مناطقي چون بابا عباس خرم آباد لرستان ودنا و تنگ صياد و منطقه حفاظت شده البرز مركزي شمالي و جنوبي را از نظر دور داشت .نر اينگونه در مناطق مختلف با نامهاي متفاوتي ناميده مي شوند .در گويش تركي آنرا تكه و در مناطق فارس آن را پازن گويند.اين كلمه در اصل پاسنگ بوده و به اصطلاح يزدي به آن نري مي گويند و در مناطق كردنشين كرمانشاه به سوراخ محل زندگي كلهاي مسن كلما مي گويند.