قلمرو بيابانهاي ايران از جنبه خاكشناسي

[neda]

قلمرو بيابانهاي ايران از جنبه خاكشناسي

مقدمه:

خاك بعنوان بستري براي محل استقرار و رشد گياهان در ارزيابي‌هاي اكولوژيك از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. خاك هاي مناطق بياباني شامل گروهي از خاك هاي موجود مي باشند كه به لحاظ تأثير عوامل مختلف در زمان تشكيل و يا در سير تكامل خود خواص ويژه اي پيدا كرده اند، چرا كه اين خاكها در شرايط اقليمي و زمانهاي متفاوتي از مواد مادري تشكيل شده اند.

با توجه به نوع عوامل مؤثر در تشكيل و تكامل خاك ها و شدت اثرگذاري آنها، بيان خصوصيات و شرح ويژگي خاك هاي مناطق بياباني در محدوده اي خاص قابل ارائه است. در تمامي سيستمهاي طبقه بندي خاك ، طبقاتي به خاكهاي بياباني اختصاص يافته و ويژگيهاي آن تشريح شده است.

سيستمهاي طبقه بندي كشورهاي مختلف، بر مبناي داده‌هاي خام مطالعات خاك همان كشورها شكل يافته است ( داده ها شامل هر دو جنبه پيكرشناسي پروفيلهاي شاهد ونتايج آزمايشگاهي نمونه ها بوده است). بطور مثال سيستم طبقه بندي امريكايي Soil Taxonomy بر اساس تجزيه وتحليل دهها هزار پروفيل شاهد كه از اوايل قرن بيستم مطالعه شده بود استوار است كه نهايتا در سال 1975 جمع بندي و به صورت يك روش جامع، طبقه بندي و ارائه گرديد و همواره بر اساس اطلاعات جديد مورد اصلاح قرار گرفته است.

هر دو سال يكبار راهنماي اصلاحات آن منتشر مي شود مخصوصا در سالهاي اخير بيشترين تغييرات مرتبط با مناطق خشك بوده است. دركشور ما نيز از دهه 1340 تاكنون مطالعات خاكشناسي و قابليت اراضي به تعداد فراوان و با دقت و كيفيت هاي متفاوتي انجام يافته وحجم بزرگي از اطلاعات را فراهم آورده است.

بطور كلي بيشتر خاكهاي مناطق بياباني ايران در دو ردة اريديسول و انتي سول و گاهي مالي سول قرار ميگيرند (هر چند خاكهاي ورتي سول، اينسپتي سول و مالي سول نيز در مرز اين خاكها و در داخل مناطق بياباني ممكن است يافت شوند)، اين خاكها اغلب داراي رژيم رطوبتي اريديك بوده و در بعضي مناطق داراي رژيم رطوبتي اكوئيك هستند.

از اين نظر مي توان گفت ويژگي‌هاي محدود كننده و يا تقويت كننده خاك براي استقرار و توسعه‌ي حيات گياهي، شاخص مهمي از عامل خاك است كه براي تفكيك قلمروهاي مناطق مختلف بكار مي رود. از اينرو بيابان‌ها با ويژگي‌هاي محدود كننده خاك مواجه بوده و اين ويژگي‌ها مي‌توانند محدوده گسترش مناطق بياباني را بازگو نمايند. در اين مطالعه ويژگي‌هاي محدود و مهمي از خاك شامل شوري، قليائيت، گچ، عمق، بافت و سله بندي براي تعيين قلمرو مناطق بياباني در نظر گرفته شده است و محدوده بيابانهاي خاك‌شناسي شامل مناطقي بوده است كه اساساً تمام واحد‌هاي اراضي يا بخشهاي زيادي از آن‌ها، داراي ويژگيهاي شيميايي و يا فيزيکي خاصي است كه براي ايجاد يا توسعه زيست‌گياهي محدوديت ايجاد مي‌نمايد.

هدف اصلي مطالعات خاك در طرح تعيين قلمرو جغرافيايي محدوده هاي بياباني ايران، يافتن ارتباطات منطقه اي وناحيه اي در شرائط خاص بيابانهاي كشور بين عواملي نظير چرخه آب شناسي، مواد مادري، اقليم، ويژگيهاي پيكرشناسي زمين (ژئومرفولژي) از يكسو و روند تشكيل و تحول و درجه حاصلخيزي خاك از سوي ديگر است كه همگي آنها در نوع و تراكم پوشش گياهي متجلي شده است.

راهبرد اصلي مطالعه حاضر نيز اين بوده است كه درگام نخست، پايگاهي اطلاعاتي از داده هاي مرتبط با خاكهاي مناطق بياباني كشور فراهم آورده و درگام بعدي آنها را با اطلاعات ساير گروهها همگام و هماهنگ نمايد تا پس از حصول شناخت عميقتر نسبت به روابط بين اجزاء ، توصيفاتي دقيق و منطقه اي از خاكهاي بياباني كشور ارائه دهد. اين توصيفات خواهد توانست مبناي دسته بندي و توليد نقشه بيابانها را از نظر خاك فراهم آورد.