قدیمی 28-06-2011, 05:28 PM   #1
Magnum
(کاربر طلایی)
 
Magnum آواتار ها
 
تاریخ عضویت: Mar 2011
نوشته ها: 512
Leaf Green زمین شناسی جنگل های شمال


زمین شناسی جنگل های شمال

سرگذشت زمین شناسی جنگل های شمال ایران، جدای از زمین شناسی رشته کوه البرز نیست. بنابراین در این نوشتار، ساختار لیتولوژیکی و چینه شناسی البرز و جنگل های نیم رخ شمالی آن، بیشتر از ساختار تکتونیکی آن مد نظر بوده است زیرا شناخت لیتولوژی و چینه شناسی در طرح های جنگلداری ارزش کاربردی زیادی دارد.

چون جنگل های شمال ایران بر روی بخشی از رشته کوه البرز واقع شده است باید اول این کوه ها را شناخت و با تقسیم بندی آن آشنا شد سپس بخشی را که جنگل های شمال روی آن مستقر شده است تجزیه و تحلیل کرد.




1-1- چگونگی پیدایش البرز و آرای مختلف درباره آن

با توجه به این که سرگذشت زمین شناسی البرز از تحولات فلات ایران جدا نیست در ابتدا مختصری به زمین شناسی ایران اشاره می شود.

پروفسور اشتوکلین (J. Stocklin) اولین زمین شناسی بود که به طور مکتوب به وضعیت زمین شناسی ایران در سال 1344هش/ 1965م پرداخت و با وجود مخالفت هایی که به تازگی با آن شده است هنوز هم اعتبار و طرفدارانی دارد. طبق نظر وی و تعدادی از زمین شناسان مشهور آلمانی، ویژگی های زمین شناختی ایران با زمین ساخت (Tectonic) آن ارتباط نزدیک دارد. اشتوکلین و طرفداران او ایران را از نظر ساختمانی (تکتونیک) به 7 منطقه مهم تقسیم کرده اند:

1- دشت خوزستان (پلاتفرم عربی)

2- منطقه مرتفع زاگرس

3- منطقه چین خورده زاگرس

4- زون ارومیه – سیرجان

5- زون کُپه داغ

6- زون شرق ایران و مُکران

7- زون البرز

به طور کلی، تغییرات زمین شناسی ایران به حوضه های رسوبی و شدت و نوع فازهای تکتونیکی و فعالیت ماگماتیزم آن بستگی دارد.

از طرف دیگر می توان گفت که ایران ناحیه ای چین خورده است که بین دو سپر قرار دارد. یکی سپر روسیه در شمال و دیگری سپر عربستان در جنوب.

مهم ترین رشته کوه اصلی ایران که چین خوردگی آن، همسن کوه های آلپ در اروپاست، شامل رشته کوه البرز در شمال ایران با جهت شرقی – غربی و رشته کوه زاگرس با جهت شمال غرب- جنوب شرق است و در بین این دو رشته کوه، فلات ایران مرکزی گسترش دارد که آن هم چین خوردگی دارد و رشته کوه های دیگری را ایجاد کرده که ارتفاع برخی از آنها بیش از 2500 متر است.


1-2- زون البرز

این منطقه شامل کوه هایی است که رشته کوه شرقی- غربی کمابیش پیچ و خم داری را در شمال ایران و جنوب دریای خزر تشکیل می دهد. پروفسور گانسر (Gansser,1962) و تعدادی از زمین شناسان برجسته ایران (درویش زاده و نبوی) کوه های البرز را جزئی از قسمت شمالی کوه زایی آلپ- هیمالیا در آسیای غربی می دانند که از شمال به بلوک فرو رفتۀ خزر و از جنوب به فلات ایران مرکزی محدود می شود. روند ساختمانی کوه های بخش غربی البرز، به صورت شمال غرب- جنوب شرق و هم جهت با امتداد ساختمانی قفقاز است و روند ساختمانی بخش شرقی آن به طور کلی، شمال شرقی- جنوب غربی است.

گانسر معتقد است که رشته کوه البرز در شرق از طریق هندوکش به کوه های پامیر متصل می شود.

ساختمان البرز نتیجه دو کوه زایی مهم است. یکی کوه زایی پرکامبرین و دیگری کوه زایی آلپی در دوران دوم و سوم.

کوه زایی پرکامبرین در البرز موجب سخت شدن پی سنگ ها شده است اولین فاز حرکات واقعی که منجر به چین خوردگی البرز شده، در دوره کرتاسه بالایی - پالئوژن رخ داده است (فاز لارامید) که در نتیجه آن، محدودۀ فرورفتۀ خزر در شمال به خشکی مبدل شده و باعث تشکیل رشته کوه البرز در اوایل دوران سنوزوئیک گردیده است. آخرین حرکات کوه زایی مهم البرز در اواخر پلیوسن و یا اوایل پلئیستوسن اتفاق افتاد که پی آمد آن، گسل خوردگی و رُوراندگی ملایم و مرتفع شدن البرز بود.

از نظر ساختمانی رشته کوه البرز به سه بخش(زون) اصلی تقسیم می شود.

1- زون البرز شرقی، از گسل سمنان تا نواحی شمالی مشهد را شامل می شود و ادامه آن به هندوکش غربی در افغانستان می پیوندد. کُپه داغ و بینالود جزء این بخش هستند.

2- زون البرز مرکزی، از سمنان تا قزوین امتداد دارد و واحد گرگان- رشت که شامل جنگل های جنوب دریای خزر است، زیرزون شمالی این بخش محسوب می شود.

3- زون البرز غربی، از قزوین به طرف غرب ایران ادامه می یابد و کوه های آذربایجان جزء (زیرزون) این بخش است.


2- ویژگی های مهم البرز و تقسیم بندی آن

با توجه به توضیحات داده شده، محدودۀ جنگل های جنوب خزر در داخل زون البرز مرکزی (زیرزون گرگان- رشت) قرار می گیرد. حاشیه شمالی البرز با دامنه های جنوبی آن اختلاف زیادی دارد. به طور کلی دامنه های شمالی البرز عاری از رسوبات پالئوژن و توف های سبز رنگ ائوسن است. این پدیده مبین آن است که در ابتدا دامنه های شمالی البرز در پالئوژن از آب خارج شده و بر اثر آن حوضۀ ایران مرکزی و فرورفتگی آرالوکاسپین (Aralo-Caspian) در جنوب و شمال برآمدگی اولیۀ البرز به وجود آمده اند.

رشته کوه البرز در دامنه های شمالی، رُوراندگی پرشیبی به سمت شمال دارد که نتیجۀ عمل تکتونیکی مهمی محسوب می شود. چین خوردگی ها و گسل های عادی فراوان در آن حائز اهمیت است. همچنین در این دامنه رسوبات دگرگون شدۀ پرکامبرین در چند محل ظاهر شده است. این پدیده مبین آن است که امتداد شرقی- غربی البرز یک امتداد قدیمی بوده مربوط به دوران پرکامبرین است که چین خوردگی های بعدی را تحت تأثیر خود قرار داده است. به نظر می رسد که در شرق البرز رسوبات پرکامبرین (شیست های گرگان) جدا کنندۀ حوضه های رسوبی کپه داغ از البرز شرقی است.

دو موضوع در البرز شمالی مهم است. اول این که تغییر شکل های عهد حاضر مربوط به ایزوستازی این ناحیه است. دوم آن که فرسایش در آن اهمیت زیادی دارد. همین دو عامل موجب لغزش وزنی در دامنۀ وسیع می شود.

پروفسور اشتوکلین (J.Stocklin,1974) البرز شمالی را به 6 زون ساختمانی از شمال به جنوب تقسیم کرده است:

1- زون بالا آمدۀ گرگان

2- زون نئوژن شمالی

3- زون شمالی- مرکزی

4- زون جنوبی- مرکزی

5- زون ترشیر جنوبی

6- زون بالا آمدۀ جبهۀ جنوبی


واحد گرگان- رشت یا زون شمالی البرز نیز به صورت طولی به سه بخش تقسیم می شود:

1- البرز شرقی: مرز شرقی واحد گرگان- رشت (البرز شمالی) با زون هزار مسجد و کُپه داغ که با لایه های ضخیمی از لُس(Loess) پوشیده شده است.

2- البرز مرکزی: از درۀ تالار تا درۀ جواهرده رامسر امتداد دارد. قسمت اعظم این بخش با رسوبات عهد حاضر در سواحل دریای خزر پوشیده شده و به سمت جنوب از رسوبات مزوزوئیک تا کامبرین تشکیل شده است. فقط به سمت شرق آن گدازۀ آتشفشانی قلۀ دماوند در قسمتی از جادۀ هراز دیده می شود.

3- البرز غربی (مرز غربی): از سنگ های کنگلومرایی در ناحیۀ رامسر که تا حدی ضخیم است شروع می شود و به سنگ های دگرگونی پرکامبرین در جنوب اَسالِم و شاندِرمَن در گیلان می پیوندد. البرز غربی به دو واحد تقسیم می شود. واحد شرقی آن اغلب آتشفشانی با توده های اولترابازیک است و در پل رود همراه با پیشروی دریای ژوراسیک، رسوبات ضخیم کنگلومرایی در جواهرده و به سمت غرب به جا می گذارد؛ ولی واحد غربی آن اغلب دگرگونی و با فعالیت آتشفشانی است.


3- چینه شناسی جنگل های شمال

در این قسمت تقسیم بندی محدودۀ جنگل های شمال بر اساس سازندها (رسوبات و سنگ های) اصلی با توجه به اطلاعات کسب شده در طرح جامع مقدماتی جنگل های شمال (1364) ذکر می شود. به طور کلی جنگل های شمال به صورت طولی از حوزۀ 1 در آستارا تا حوزۀ 103 در گرگان به 12 واحد بزرگ تقسیم می شود. این تقسیم بندی بر اساس فراوانی رسوبات و سنگ های موجود و ساختمان زمین شناسی انجام شده و برای تفکیک رسوبات از هم در هر واحد نیاز به مطالعۀ دقیق تر و بیشتر در هر حوزه است.

با توجه به توضیحات فوق، تقسیمات چینه شناختی جنگل های شمال از غرب به شرق به شرح زیر است:


3-1- واحد آستارا – چوبر

این واحد از حوزۀ 1 آستارا شروع و در ارتفاعات حوزۀ 6 ختم می شود و اغلب از توف های آتشفشانی در مناطق جنگلی و گدازه های بازیک (آندزیت و بازالت) در مراتع پوشیده شده است. در برخی از منابع به این رسوبات، سازند کرج گفته شده است. سنگ های این واحد، اغلب سخت و خاکزایی آنها ضعیف است و نفوذپذیری کمی دارند. از نظر مورفولوژی، دره های باریک و پرشیب با قله های گرد و مدور در داخل آن ایجاد شده است.


3-2- واحد تالش

توف های اسیدی واحد آستارا – چوبر از حوزۀ 3 طرح جامع به سمت جنوب عقب نشینی کرده به جای آنها در مناطق جنگلی (از حوزۀ 4 تا 10) از غرب جادۀ اَسالم تا شاندِرمَن بر میزان توف های قلیایی کرتاسۀ بالایی و آهک های دانه ریز افزوده می گردد. اما در ارتفاعات (مراتع) همچنان سنگ های سخت ولکانیک گسترش می یابند.

البته رفته رفته از حوزه های 8 و 9 به بعد از میزان گسترش توف های کرتاسه در مناطق جنگلی کاسته شده بر میزان رسوبات آهکی و دولومیتی و ماسه سنگی ژوراسیک تا پرمین افزوده می شود. از نظر لیتولوژی و مورفولوژی، این واحد تا حدی مشابه واحد اول است. با این تفاوت که خاکزایی این سنگ ها قدری بیشتر و قلیایی هستند. میزان پایداری زیرزمینی در این واحد نیز بیشتر است.


3-3- واحد دگرگون یافتۀ ماسوله


تفکیک این واحد به دلیل گسترش رسوبات دگرگون یافتۀ پرکامبرین است که این امر در جنگل های شمال نادر است. به همراه سنگ های دگرگون یافته (شیست، آمفیبول، گنیس) سنگ های آذرین مثل گرانیت و گرانودیوریت نیز دیده می شوند. به طور کلی از حوزۀ 11 شروع می شوند و تا حوزۀ 17 گسترش می یابند. در مناطق مرتعی و گسلی رسوبات آهکی پالئوزیک (دوران اول) نیز در این حوزه ها رَخنمون دارند. خاک های حاصل از سنگ های دگرگونی PH اسیدی دارند. ولی در کل ، خاکزایی این سنگ ها تا حدی کم است و نسبت به فرسایش حساس هستند. به علت تداخل و گسلی بودن، پایداری آنها نیز ضعیف است.


3-4- واحد سفیدرود

قسمت اعظم حوزه های واقع در اطراف سفیدرود (حوزه های 18 تا 25) اغلب از رسوبات ژوراسیک زیرین تا ژوراسیک بالایی تشکیل می یابند که حاصل پیشروی دریای ژوراسیک در این قسمت است. این رسوبات که به سازند شِمشَک معروف اند و از توالی ماسه سنگ و شیل های زغالی و سیلتستون در مناطق جنگلی تشکیل یافته اند پایداری بسیار ضعیفی دارند و اَشکال رانشی وسیع در آنها دیده می شود (حوزه های 22 و 23) در ارتفاعات بالا (مراتع) بیرون زدگی صخره ای آهکی مربوط به سازند لار (ژوراسیک بالایی) گسترش می یابد (ارتفاعات دُرفَک).


3-5- واحد پل رود

در طول مسیر از غرب به شرق، رسوبات مزوزوئیک تغییرات عمده ای پیدا می کنند (از حوزۀ 25 تا 28 و قسمتی از 29) و نهشته های رسوبی ژوراسیک کم کم جای خود را به صخره های سخت بازالتی کرتاسه می دهند که نمونۀ بارز آن را می توان در حوزۀ 27 و 28 (اطراف رودهای شلمان و پل رود) مشاهده کرد. برعکس رسوبات قبلی، پایداری این عرصه ها زیاد ولی خاکزایی آنها به دلیل سختی سنگ های آتشفشانی ضعیف است. این گدازه های بازیک را حاصل فعالیت آتشفشان های زیردریایی دورۀ کرتاسه می دانند.


3-6- واحد دو هزار – سه هزار

کم کم در حوزۀ 29 و 30 رامسر به سمت درۀ چالوس، دریای مزوزوئیک (دوران دوم) عقب نشینی کرده کنگلومرای ضخیمی را در جواهرده رامسر به جا گذاشته است. پیشروی دریای پالئوزویک (دوران اول) از حوزۀ 31 تا 44 سطوح زیادی از ارتفاعات بلند مرتعی و قسمتی از جنگل های این منطقه را می پوشاند که اغلب از سنگ های آهکی سخت و دولومیت و ماسه سنگ تشکیل یافته اند. کوهزایی آلپ در دوران سوم و برخورد آن با این ارتفاعات باعث دگرگونی و تغییرات در رسوبات مذکور شده است. پایداری زیرزمینی آن تا حدی زیاد و خاکزایی اش متوسط است.


3-7- واحد نوشهر – تالار (سری منظّم)

آنچه باعث تفکیک این مناطق با عنوان سری منظم شده، این است که از درۀ چالوس تا درۀ تالار یک نظم چینه شناختی در رسوب گذاری از شمال به جنوب دیده می شود (حوزۀ 40 تا 60) در شمال حوزه ها اغلب، نهشته های دوران چهارم و سپس به سمت جنوب رسوبات دوران سوم و به ترتیب دوران دوم و اول دیده می شود. اکثر رسوبات، آهکی و مارنی وشیلی و ماسه سنگی است و به دلیل گسترش رسوبات سازند شمشک در میان بند (مناطق جنگلی) آثار رانش و لغزش زیاد است. به همین دلیل میزان پایداری نواحی شمالی و مرکزی این مناطق نسبت به جنوب آنها بسیار کمتر است.


3-8-1- واحد کیاسَر

از درۀ سالار به سمت شرق، همانند درۀ چالوس در غرب، رسوبات آهکی و دولومیتی دوران اول گسترش می یابند به خصوص در مراتع و ارتفاعات بلند جنگلی (مسیر کیاسر – دامغان حوزه های 60 تا 83 طرح جامع مقدماتی شمال) آهک های سازندهای روته و دورود و دولومیت های پرمین با مختصری ماسه سنگ های کربنیفر و کامبرین همراه با شیل رنگی گسترش دارند که آن را حاصل پیشروی دریای پالئوزویک به سمت شرق می دانند. پایداری و نفوذ پذیری و خاکزایی این سنگ ها تا حدی زیاد است و جنگل های محدودۀ فعالیت چوب و کاغذ مازندران و نکا چوب در این قسمت ها قرار دارند.


3-8-2- واحد نکا – بهشهر

در زیر رسوبات پالئوزویک (واحد کیاسر) اغلب، آهک های ضخیم با مختصری مارن (سازند لار) رَخنمون دارند که دارای آثار فسیل زیاد (آمونیت ها) مربوط به دورۀ ژوراسیک بالایی است. این امر باعث تفکیک این مناطق (حوزه های 77، 78، 79) در داخل رسوبات پالئوزوئیک شده است. خاکزایی این سنگ ها ضعیف ولی پایداری و استحکام آنها زیاد است و در حد فاصل نکا – بهشهر بیرون زدگی دارند.


3- 9- واحد کردکوی – علی آباد (شیست های گرگان)

گسترش سنگ های دگرگونی مربوط به پرکامبرین (شیست های گرگان) باعث تفکیک این مناطق جنگلی از سایرین شده است. اغلب از شیست های سبز دگرگون شده با مختصری آهک دگرگون تشکیل یافته اند و خاکزایی آنها زیاد است ولی پایداری و نفوذ پذیری آنها ضعیف و اشکال رانشی قدیم و جدید در داخل آنها مشهود است(حوزۀ 84 تا 87).


3- 10- واحد علی آباد – آزادشهر

دریای پالئوزویک که از ارتفاعات جنوب ساری (واحد کیاسر) گسترش یافته بود به تدریج در این محدوده نیز پیشروی کرد. به نظر می رسد که دریای پالئوزویک تمامی البرز شرقی را پوشانده بود. فقط در داخل آن مختصری رسوبات آهکی دوران دوم (ژوراسیک و کرتاسه) به صورت گسلی دیده می شود (حوزۀ 87 تا 93 طرح جامع مقدماتی). پایداری و نفوذ پذیری این رسوبات (دوران اول) زیاد است ولی به علت کاهش رطوبت، از خاکزایی آنها کاسته می شود و در ارتفاعات بلند مرتعی (حوزۀ 87، 88، 91، 92، 93) به صورت بیرون زدگی سنگی- صخره ای دیده می شود. برای همین عمق خاک ها کم است و پوشش جنگلی نیز کاهش می یابد.


3-11- واحد جنگل لُوه

از حوزۀ 94 تا 98 طرح جامع مقدماتی جنگلهای شمال یا از جنوب کلاله و مینو دشت به سمت شرق، دریای ژوراسیک بالایی گسترش یافته آثار آهک های سازند لار در جنگل لرستان و لُوه به چشم می خورد. بیرون زدگی و ضخامت این آهک زیاد، خاکزایی آن در این مناطق کم و پایداری و نفوذپذیری آن تا حدی زیاد است. ناگفته نماند در جنوب حوزه های 89 تا 92 آثار زیادی از ماسه سنگ و شیل زغالی که به سازند شمشک منسوب است دیده می شود که حکایت از پیشروی دریای ژوراسیک زیرین در این نواحی دارد. البته این پیشروی محدود بوده در مقایسه با رسوبات دریای پالئوزوئیک در شرق البرز ناچیز است. پیدایش آنها را به سبب فعالیت گسلی نیز می توان پذیرفت.


3- 12- واحد لُسی قپان – کلاله

در شمال حوزه های شرق البرز و مناطق جلگه ای و جنگل های کلاله – قپان (حوزۀ 100 تا 103) آثار زیادی از رسوبات بادی (لُس های) دوران چهارم دیده می شود که به صورت ذرات ریز سیلت، رس، ماسه تشکیل می یابند. خاکزایی آنها زیاد ولی پایداری آنها کم است و نسبت به عوامل فرسایشی بسیار حساس اند.


نتیجه گیری

با توجه به مطالب ذکر شده، به طور خلاصه نتایج مهم زیر حاصل می شود:

1- سه بخش البرز شمالی یعنی البرز مرکزی، البرز شرقی، البرز غربی از نظر رسوب گذاری و لیتولوژی و مورفولوژی با هم تفاوت های اساسی دارند. حتی در البرز غربی (گیلان) بخش غربی آن با زون شرقی متفاوت است.

2- البرز غربی به ویژه نواحی غربی آن (از درۀ سفیدرود تا آستارا) سنگ های آتشفشانی و دگرگونی بیشتری نسبت به سایر نقاط البرز دارد. به همین دلیل از نظر ژئومورفولوژی از دره های باریک و تنگ و دامنه های پرشیب تشکیل می یابد و خاک های حاصل نیز اغلب دارای PH اسیدی است.

3- به دلیل وجود رسوبات سست مارنی و سازند شمشک در البرز مرکزی از درۀ چالوس تا درۀ تالار، میزان پایداری (stabillity) این بخش کمتر از سایر بخش هاست و آثار رانش و لغزش زیاد است.

Magnum آنلاین نیست.   پاسخ با نقل قول
پاسخ

برچسب ها
گردش, گردشگري, جنگل, درباره طبيعت, طبيعت, طبيعت و توريسم, طبيعت گردي


کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)
 
ابزارهای موضوع
نحوه نمایش

مجوز های ارسال و ویرایش
شما نمیتوانید موضوع جدیدی ارسال کنید
شما امکان ارسال پاسخ را ندارید
شما نمیتوانید فایل پیوست در پست خود ضمیمه کنید
شما نمیتوانید پست های خود را ویرایش کنید

BB code هست فعال
شکلک ها فعال است
کد [IMG] فعال است
کد HTML غیر فعال است

انتخاب سریع یک انجمن

War Dreams    Super Perfect Body    Scary Nature    Lovers School    Winner Trick    Hi Psychology    Lose Addiction    Survival Acts    The East Travel    Near Future Tech    How Cook Food    Wonderful Search    Discommend

Book Forever    Electronic 1    Science Doors    The Perfect Offers    Trip Roads    Travel Trip Time    Best Games Of    Shop Instrument    Allowedly


All times are GMT. The time now is 12:55 PM.


کپی رایت © 1388 . کلیه حقوق برای وبگاه حرف روز محفوظ است