يوز، شکارچي بي بديل

[emily]

يوز، شکارچي بي بديل

اينجا بيابان است; کويز نايبندان، هرم آفتاب صريح بر تن رعشه ريخته، گويي سرابي بي پايان دشت را از آن خود کرده است. آمده ايم به ديدن سريع ترين شکارچي دشت. حيواني تلفيق يافته از سگ و گربه. او شباهت زيادي به سگ سانان دارد ولي به دليل شباهت ساختاري و رفتاري اش او را از گربه سانان مي دانند. در افق زردي کم رنگي ديده و نديده، مي لرزد و گام بر مي دارد. خال هايي شناخته و نشناخته روي تنش ديده مي شود.

شايد وهم باشد; چيزي شبيه سراب. دکتر ضيايي مي گويد «يوزها شکارچيان روزند. اين موجودات زيبا در پي سال ها آموخته اند، شکار روز آنها را از خطر رويارويي با ديگر شکارچيان حفظ مي کند. گرچه تعليف نا به هنگام دام در منطقه زيست اين حيوان و گريز شکار ها به دوردست، عرصه را براي يوز تنگ کرده و دليل اصلي رو به انقراض گذاشتن اين گونه نادر شده است.» يوزآسيايي; روزي او را به اين نام مي خواندند . پيش از سال 1940، در تمام کويرها و بيابان هاي قاره پهناور آسيا پراکنده بود. سال 1947 آخرين مشاهده هندي ها از يوز يک دسته سه تايي بود وپس از آن اعلام انقراش اين شکارچي بي بديل. در شبه جزيره عربستان، يوزها تا دهه 1970 براي بقا جنگيدند و آخرين علائم اين حيوان در صحاري ترکمنستان نيز به دهه 1980 رسيد.

امروزه تنها در ايران حدود شصت يوز تخمين زده شده است. به همين دليل او در جهان به نام «يوز ايراني» مي شناسند. چيزي در يوز است که ما را ترقيب به حمايتش مي کند. شايد اين است که او تنها گربه اي است که به انسان حمله نمي کند يا چون تنها گربه اي است که نمي تواند بغرد. يوزها خرناسه و هيس مي کشند. همچنين، براي ارتباط با هم مثل پرندگان جير جير مي کنند.

درطول 3700سال گذشته، تا آنجا که جاي پاي تاريخ ديده مي شود نوع بشر يوز را رام کرده و همچون سگ شکاري مورد استفاده قرار داده است و به دليل همين سلطه بر مقدرات يوز است که ما آن را نيمه وحشي مي ناميم. اين جانور مي تواند در کمتر از يک هفته با انسان انس بگيرد و همچون يک سگ اهلي به او وفادار بماند. در حال حاضر حدود 1300 يوز در اسارت و 12000 يوز در دشت زيست مي کنند.

پيش ازاين دست آموز کردن يوزها توسط انسان پرداخته شده است. ولي رويارويي با اين قاتل زيبا در طبيعت بکر چنان است که گويي هر لحظه محفظه پوست به جانت تنگ تر مي شود. يوزها آزاده اند و در اسارت توليد مثل نمي کنند تا مبادا کودکانشان رنگ آزاديي را تنها به خواب ببينند. نمي توان آنها را تکثير و در طبيعت رها سازي کرد. در چنين شرايطي بحث استفاده از گردنبند ماهواره اي پيش مي آيد. ضيايي مي گويد: «ابتدا يوزها را زنده گيري مي کنيم، در مورد روش زنده گيري تحقيقاتي شده است. چهار صد، پانصد سال پيش در مثنوي به زنده گيري يوز توسط گودال هايي که روز آن از خار و خاشاک پوشيده شده،اشاره شده است.

اما ما تصميم داريم از نوعي تله استفاده کنيم که کمترين آسيب را به حيوان برساند. به اين روش اسنار تراپ مي گويند. دام روي زمين نصب مي شود. حيوان پا که در دام گذارد، گير مي کند. البته اين تله ها درجه بندي دارد تا پاي حيوان آسيب نبيند. دام که عمل کرد، توسط يک سنسور مطلع مي شويم و به محل مي رويم. حيوان را بيهوش، قلاده را نصب و سپس رهايش مي کنيم. فر ستنده اي که همراه قلاده به گردن حيوان نصب مي شود، به کمک ماهواره مسير حرکت حيوان، توقف و اعمال آن را به ما نشان مي دهد. يوز حيواني است که در دشت به خوبي ديده نمي شود.

ما مي توانيم با اين دستگاه عادات، رفتار و مهاجرت حيوان را زير نظر بگيريم.» پيش از يوزهاي ايراني، چنين گردنبندي به گردن اولگا ببر سيبريايي آزمايش شد که گام موثر در راه مطالعه رفتار شناسي ببرهاي سيبرييايي به شمار مي رفت. حتي همين دو سال پيش که poacher های غير مجاز اين ببر مشهور را کشتند، خبرش زودتر از مرگ هر حيواني به گوش جهانيان رسيد. تنها مورد، قيمت قلاده هاست. ارزش هر قلاده چهار هزار دلار است. از سويي تحريم ايران گريبانگير حيات وحش نيز شده است تا مجبور باشيم اين قلاده ها را هر چه گران تر تهيه کنيم.