خاس - طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

Magnum · 28-06-2011, 10:40 AM

خاس

نام علمی:Ilex spinigera (Loes) Loes 1919

= Ilex hyrcana Pojark. 1945

= Ilex Aquifolium L. var. caspcia Loesn. 1901

= Ilex Aquifolium L. subsp. caspcia (Loesn.) Rech. f. 1950

نام انگلیسی:English holly, prickly-leaved holly, holly tree, holly

نام‌های دیگر: خاس، خاش (دیلمان)، کَنْگه (گیلان و تنکابن)، چَخ، خَج (اطراف رشت و تالش)، هِس (آستارا)، اَلاش (نور و کجور)، وِرْگه‌تِلی (مازندران)، طِیم، عُودُ الخیر، هُوکْس (فرانسوی: houx)، شَرابه، راج

خاس درختچه‌ای است همیشه سبز از تیرهٔ خاس (Aquifoliaceae) که در اغلب مناطق جنگل‌های شمال می‌روید. نام علمی آن از نام لاتین درخت بلوط سبز (Quercus Ilex L.) گرفته شده است (ثابتی، 1382).

گیاه‌شناسی

برگ: همیشه سبز، به رنگ سبز تیره و یشمی، ساده، متناوب، به طول 8/1 تا 6 و عرض 9/0 تا 3 سانتی‌متر، دمبرگ کوتاه و سینوسی و کم‌دامنه با دندانه‌های خاردار و لبهٔ ضخیم شده، گوشواره‌ها نامشخص، دمبرگ‌ها و شاخه‌ها بسیار کوتاه با کرک‌های گردآلود.

گل: منظم، اغلب تک‌جنسی، گل‌آذین گرزن محوری، کاسبرگ‌ها به هم پیوسته، گلبرگ‌ها جدا یا در قاعده تا حدودی پیوسته، پرچم‌ها به تعداد گلبرگ‌ها، تخمدان بالایی و پیوسته (مظفریان، 1383). گل‌های خاس، ریز و معطر و سفید است و اهمیت زینتی ندارد. گل نر و گل ماده بر روی پایه‌های جداگانه رشد می‌کنند و در اردیبهشت و خرداد ظاهر می‌شوند (روحانی، 1384).

میوه: شفت به طول 8 تا 10 و عرض 6 تا 8 میلی‌متر، دانه‌ها کم (مظفریان، 1383). میوهٔ خاس در پاییز و زمستان ظاهر می‌شود و به صورت دانه‌های قرمز درخشان بر شاخه‌های سال قبل می‌روید. فقط درخت ماده میوه می‌دهد. گرده‌افشانی برای بارور شدن آن ضروری است (روحانی، 1384) و مانند بسیاری از گیاهان دیگر با فعالیت زنبور انجام می‌شود.

ریشه: ریشهٔ خاس عمیق است (روحانی، 1384).

پراکنش

خاس در تمام جنگل‌های مخروبهٔ شمال و ارتفاعات مختلف از ساحل دریا تا ارتفاعات بالایی جنگل پراکنده است. پایین‌ترین ارتفاع آن در سواحل آستارا و حداکثر ارتفاع آن در جنگل‌های کتول در 2200 متری است. به طور کلی رویشگاه این درختچه در جنگل‌های شمال ایران از گیلان تا گرگان گسترش دارد (ثابتی، 1382). خاس اغلب در مناطق زهکشی شدهٔ آشکوب پایین جنگل‌های راش دیده می‌شود (شیبانی، 1376).

بوم‌شناسی

اقلیم: خاس گونه‌ای سایه‌پسند است (ثابتی، 1382). این درختچه گیاهی کندرشد محسوب می‌شود اما در اقلیم‌های خنک و مرطوب رشد خوبی دارد. در برابر گرما و سرما مقاوم است ولی محیط خشک را تحمل نمی‌کند. نیمه‌سایه‌پسند یا در مناطق خنک، نورپسند است و شرایط ساحلی و باد را تحمل می‌کند (روحانی، 1384).

خاک: خاک معمولی برای خاس کفایت می‌کند (شیبانی، 1376) ولی در خاک‌های عمیق و غنی و مرطوب و تا حدی سنگین بهترین رشد را دارد. کمی قلیایی بودن بستر را می‌پذیرد. به طور کلی خاس طالب خاک مرطوب و زهکشی شده است (روحانی، 1384).

کاربردها

خاس درختچه‌ای زینتی است و برای ایجاد باغ صخره‌ای استفاده می‌شود (شیبانی، 1376). همچنین برای کاشت در چمن یا استفاده در پاسیو و گلدان و یا تکی مناسب است. آن را در هر فصلی از سال می‌توان هرس کرد و هرس شدید را هم می‌پذیرد (روحانی، 1384).

روستاییان شمال کشور، شاخهٔ خاس را در فصل زمستان روی آتش می‌چرخانند تا خارهای بزرگ آن خرد شود و سپس به مصرف تعلیف دام می‌رسانند. همچنین ساقه و به‌ویژه ساقه‌های خمیده خاس را به مدت پنج دقیقه زیر آتش می گذارند تا نرم شود. سپس از آتش خارج می‌کنند و دو انتهای چوب را به هم می‌بندند و چند روزی به همان حال نگه می‌دارند تا چوب خشک شود و به همان شکل باقی بماند و این حلقه را تَحاله (تَهاله) می‌نامند و آن را برای باربندی به انتهای ریسمان و طناب می‌بندند (ثابتی، 1382).

از بافت‌های زیر پوست این گیاه پس از ساییدن نوعی چسب تهیه می‌کنند که مانند سریش مصرف می‌شود (معین، 1371).

این گیاه دارای تانن و ایلسین و یک مادهٔ زردرنگ به نام ایلیگزانتین و همچنین گلوکز و اسید کافئوتانیک است. پوست آن در درمان صرع کاربرد دارد. اگر میوهٔ آن را بچه‌ها بخورند منجر به ناراحتی‌های شدید گوارشی و حتی مرگ می‌شود (بوداغی، 1380).

برگ این گیاه دارای اثر مدر و ملین و تب‌بر و میوهٔ آن قی‌آور و مسهل است (کیهانی، 1363). طرز تهیه و مصرف داروی مدر از برگ خاس به این صورت است که مقدار 6 تا 12 گرم برگ کوبیدهٔ آن را در یک لیوان آب جوش ریخته به مدت نیم ساعت باقی می‌گذارند تا دم بکشد. سپس آن را صاف کرده روزی سه بار، هر بار به میزان یک فنجان مصرف می‌کنند (بانك اطلاعات داروهاي گياهي وگياهان دارويي ايرطب). با این حال به دلیل وجود مواد سمی در این گیاه، در پزشکی به‌ندرت برای ساخت دارو استفاده می‌شود.

آفات و بیماری‌ها

خاس گیاه مقاومی است و اغلب به آفت یا بیماری مبتلا نمی‌شود (روحانی، 1384).

زادآوری

خاس را می‌توان با بذر و پیوند و قلمه تکثیر کرد. بذر آن را یک سال در لایهٔ ماسه می‌گذارند و سپس در مهرماه کاشته می‌شود. زمان مناسب برای پیوند، اسفندماه است. قلمه‌گیری از شاخهٔ جانبی نیمه‌رسیده با پوست ساقه (قلمهٔ پاشنه‌دار) انجام می‌شود و آن را در اسفندماه در شاسی گرم می‌گذارند. نهال آن در اردیبهشت یا شهریور کاشته می‌شود (شیبانی، 1376). اگر جای کافی برای کاشت درخت نر و ماده نباشد بهتر است چند شاخهٔ نر به پایهٔ ماده پیوند زده شود (روحانی، 1384).

28-06-2011, 10:40 AM	#1
Magnum (کاربر طلایی) تاریخ عضویت: Mar 2011 نوشته ها: 512	خاس خاس نام علمی:Ilex spinigera (Loes) Loes 1919 = Ilex hyrcana Pojark. 1945 = Ilex Aquifolium L. var. caspcia Loesn. 1901 = Ilex Aquifolium L. subsp. caspcia (Loesn.) Rech. f. 1950 نام انگلیسی:English holly, prickly-leaved holly, holly tree, holly نام‌های دیگر: خاس، خاش (دیلمان)، کَنْگه (گیلان و تنکابن)، چَخ، خَج (اطراف رشت و تالش)، هِس (آستارا)، اَلاش (نور و کجور)، وِرْگه‌تِلی (مازندران)، طِیم، عُودُ الخیر، هُوکْس (فرانسوی: houx)، شَرابه، راج خاس درختچه‌ای است همیشه سبز از تیرهٔ خاس (Aquifoliaceae) که در اغلب مناطق جنگل‌های شمال می‌روید. نام علمی آن از نام لاتین درخت بلوط سبز (Quercus Ilex L.) گرفته شده است (ثابتی، 1382). گیاه‌شناسی برگ: همیشه سبز، به رنگ سبز تیره و یشمی، ساده، متناوب، به طول 8/1 تا 6 و عرض 9/0 تا 3 سانتی‌متر، دمبرگ کوتاه و سینوسی و کم‌دامنه با دندانه‌های خاردار و لبهٔ ضخیم شده، گوشواره‌ها نامشخص، دمبرگ‌ها و شاخه‌ها بسیار کوتاه با کرک‌های گردآلود. گل: منظم، اغلب تک‌جنسی، گل‌آذین گرزن محوری، کاسبرگ‌ها به هم پیوسته، گلبرگ‌ها جدا یا در قاعده تا حدودی پیوسته، پرچم‌ها به تعداد گلبرگ‌ها، تخمدان بالایی و پیوسته (مظفریان، 1383). گل‌های خاس، ریز و معطر و سفید است و اهمیت زینتی ندارد. گل نر و گل ماده بر روی پایه‌های جداگانه رشد می‌کنند و در اردیبهشت و خرداد ظاهر می‌شوند (روحانی، 1384). میوه: شفت به طول 8 تا 10 و عرض 6 تا 8 میلی‌متر، دانه‌ها کم (مظفریان، 1383). میوهٔ خاس در پاییز و زمستان ظاهر می‌شود و به صورت دانه‌های قرمز درخشان بر شاخه‌های سال قبل می‌روید. فقط درخت ماده میوه می‌دهد. گرده‌افشانی برای بارور شدن آن ضروری است (روحانی، 1384) و مانند بسیاری از گیاهان دیگر با فعالیت زنبور انجام می‌شود. ریشه: ریشهٔ خاس عمیق است (روحانی، 1384). پراکنش خاس در تمام جنگل‌های مخروبهٔ شمال و ارتفاعات مختلف از ساحل دریا تا ارتفاعات بالایی جنگل پراکنده است. پایین‌ترین ارتفاع آن در سواحل آستارا و حداکثر ارتفاع آن در جنگل‌های کتول در 2200 متری است. به طور کلی رویشگاه این درختچه در جنگل‌های شمال ایران از گیلان تا گرگان گسترش دارد (ثابتی، 1382). خاس اغلب در مناطق زهکشی شدهٔ آشکوب پایین جنگل‌های راش دیده می‌شود (شیبانی، 1376). بوم‌شناسی اقلیم: خاس گونه‌ای سایه‌پسند است (ثابتی، 1382). این درختچه گیاهی کندرشد محسوب می‌شود اما در اقلیم‌های خنک و مرطوب رشد خوبی دارد. در برابر گرما و سرما مقاوم است ولی محیط خشک را تحمل نمی‌کند. نیمه‌سایه‌پسند یا در مناطق خنک، نورپسند است و شرایط ساحلی و باد را تحمل می‌کند (روحانی، 1384). خاک: خاک معمولی برای خاس کفایت می‌کند (شیبانی، 1376) ولی در خاک‌های عمیق و غنی و مرطوب و تا حدی سنگین بهترین رشد را دارد. کمی قلیایی بودن بستر را می‌پذیرد. به طور کلی خاس طالب خاک مرطوب و زهکشی شده است (روحانی، 1384). کاربردها خاس درختچه‌ای زینتی است و برای ایجاد باغ صخره‌ای استفاده می‌شود (شیبانی، 1376). همچنین برای کاشت در چمن یا استفاده در پاسیو و گلدان و یا تکی مناسب است. آن را در هر فصلی از سال می‌توان هرس کرد و هرس شدید را هم می‌پذیرد (روحانی، 1384). روستاییان شمال کشور، شاخهٔ خاس را در فصل زمستان روی آتش می‌چرخانند تا خارهای بزرگ آن خرد شود و سپس به مصرف تعلیف دام می‌رسانند. همچنین ساقه و به‌ویژه ساقه‌های خمیده خاس را به مدت پنج دقیقه زیر آتش می گذارند تا نرم شود. سپس از آتش خارج می‌کنند و دو انتهای چوب را به هم می‌بندند و چند روزی به همان حال نگه می‌دارند تا چوب خشک شود و به همان شکل باقی بماند و این حلقه را تَحاله (تَهاله) می‌نامند و آن را برای باربندی به انتهای ریسمان و طناب می‌بندند (ثابتی، 1382). از بافت‌های زیر پوست این گیاه پس از ساییدن نوعی چسب تهیه می‌کنند که مانند سریش مصرف می‌شود (معین، 1371). این گیاه دارای تانن و ایلسین و یک مادهٔ زردرنگ به نام ایلیگزانتین و همچنین گلوکز و اسید کافئوتانیک است. پوست آن در درمان صرع کاربرد دارد. اگر میوهٔ آن را بچه‌ها بخورند منجر به ناراحتی‌های شدید گوارشی و حتی مرگ می‌شود (بوداغی، 1380). برگ این گیاه دارای اثر مدر و ملین و تب‌بر و میوهٔ آن قی‌آور و مسهل است (کیهانی، 1363). طرز تهیه و مصرف داروی مدر از برگ خاس به این صورت است که مقدار 6 تا 12 گرم برگ کوبیدهٔ آن را در یک لیوان آب جوش ریخته به مدت نیم ساعت باقی می‌گذارند تا دم بکشد. سپس آن را صاف کرده روزی سه بار، هر بار به میزان یک فنجان مصرف می‌کنند (بانك اطلاعات داروهاي گياهي وگياهان دارويي ايرطب). با این حال به دلیل وجود مواد سمی در این گیاه، در پزشکی به‌ندرت برای ساخت دارو استفاده می‌شود. آفات و بیماری‌ها خاس گیاه مقاومی است و اغلب به آفت یا بیماری مبتلا نمی‌شود (روحانی، 1384). زادآوری خاس را می‌توان با بذر و پیوند و قلمه تکثیر کرد. بذر آن را یک سال در لایهٔ ماسه می‌گذارند و سپس در مهرماه کاشته می‌شود. زمان مناسب برای پیوند، اسفندماه است. قلمه‌گیری از شاخهٔ جانبی نیمه‌رسیده با پوست ساقه (قلمهٔ پاشنه‌دار) انجام می‌شود و آن را در اسفندماه در شاسی گرم می‌گذارند. نهال آن در اردیبهشت یا شهریور کاشته می‌شود (شیبانی، 1376). اگر جای کافی برای کاشت درخت نر و ماده نباشد بهتر است چند شاخهٔ نر به پایهٔ ماده پیوند زده شود (روحانی، 1384).

کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)