زربین

[Magnum]

زربین

نام علمی:

Cupressus sempervirens L. var. horizontalis (Mill.) Gord

= Cupressus horizontalis Mill.

نام انگلیسی:

horizontal cypress, male spreading cypress tree

نام‌های دیگر: سور [sowr]، سُر، سُورْش، وُهْل، اُهْل، سَلْم

زَرْبین درختی است سوزنی برگ از تیرهٔ سرو (Cupressaceae) که به دلیل ارزش‌های زینتی و صنعتی، به طور فراوان در جنگل‌کاری‌ها استفاده می‌شود.

گیاه‌شناسی

درختی مرتفع تا 50 متر. شاخه‌ها در برش عرضی چهارگوشه، به صورت افقی قرار گرفته.

برگ‌ها فلسی هم‌پوش متقابل متلاقی، در انتهای شاخه‌چه‌ها، در سطح پشتی با کرکهای غده‌ای بیضوی باریک، گل‌ها یک جنسی. مخروط‌های نر استوانه‌ای، انتهایی به طول تا 7 میلی‌متر، قطر تا 2 میلی‌متر، با فلس‌های 10- 15 تایی، مخروط‌های ماده چوبی شونده با فلس های 6-12 تایی، سپری، در حالت رسیده با دانه‌های کمابیش کروی، به قطر تقریبی 5/2 سانتی‌متر؛ فلس‌ها نامنظم و در میانه کوهان‌دار. تخمک‌ها در قاعده فلس‌ها به صورت چند ردیفی. دانه‌ها بالدار و در حالت رسیده پراکنده شونده (مظفریان، 1383).

تنهٔ آن راست و شیاردار و پوست آن نازک به رنگ قهوه‌ای روشن مایل به خاکستری است. شاخه‌های آن اغلب به طور افقی و یا مایل قرار گرفته و تاج درخت را مخروطی شکل ساخته است.

چوب درخت زربین مانند چوب سایر درختان سوزنی برگ، صمغی و معطر است و مقاومت زیادی در برابر رطوبت دارد. رنگ آن سفید شکری مایل به قهوه‌ای و سبک وزن است و قفسه‌هایی که از آن ساخته می‌شود، مانعی در برابر حملهٔ بید و آفات دیگر به لباس‌های پشمی است (ثابتی، 1382).

پراکنش

سرو زربین گونه‌ای است مدیترانه‌ای، با گسترشگاه وسیع اما گسسته و هر کدام به وسعت کم. برخی از مؤلفان، منشأ آن را ایران و افغانستان می‌دانند. فسیل‌هایی از سرو زربین در دوران سوم یافت شده و به گواهی آثار متعدد، چوب این درخت در عهد عتیق به فراوانی به مصرف رسیده و براثر مداخلات انسان، صدمات فراوان دیده و رو به انقراض گذاشته است.

این گونه، در ایران، آسیای صغیر، قبرس، یونان، شمال آفریقا (مغرب، تونس، لیبی) به طور طبیعی می‌روید. جنگل زربین تونس در مجاورت ماکتار واقع و به صورت منحطی درآمده است، اما در کشور مغرب (مراکش)، در رشته کوه اطلس کبیر، در دره‌های مرتفع نفیس یا اغبر، در وسعتی حدود 6000 هکتار و در ارتفاعی از 1100 تا 2000 متر، در فاصلهٔ رویشگاه طبیعی بلوط همیشه سبز (Quercus Ilex L.) و «سرو بندبند» (Callitris articulate Vahl.- Murb.) مشاهده می‌شود و کارشناسان جغرافیای گیاهی بر این عقیده‌اند که در آغاز دورهٔ تاریخی، در شمال آفریقا نقش جنگلی مهمی داشته است.

در ایران، در شمال کشور، حسن‌آباد چالوس، رودبار، منجیل، دیلمان، پل زغال، زرین گل، علی‌آباد کتول، رامیان، اِشکوَر (تا ارتفاع 1300 متر)، همچنین در ارسباران، بهبهان، فیروزآباد، دامنه کوه تفتان، در زوآب و امامزاده عبدالله (باغملک، خوزستان) به صورت خودرو یافت می‌شود (جزیره‌ای، 1381).