پل ورسك

[mostafa]

پل ورسك

پل ورسك؛ ‌تاريخ زنده راه آهن ايران و شاهكار معماري جهان

نام پل ورسك هميشه برسر زبان‌ها بوده است و هميشه در گفتگوهاي بزرگان و پيران از اين پل به عنوان شاهكار مهندسي راه آهن ايران ياد مي‌شود.

در هر دوره‌اي از زمان و هر جا كه اراده‌اي توانا به منصه ظهور مي‌رسد، در پي آن شگفتي‌ها پديد مي‌آيد.
با نگاه به چشم‌انداز راه آهن ايران، چه در شمال هنگام عبور از قلل شامخ البرز و چه در جنوب هنگام گذشتن از فراز دره‌ها و كوه‌هاي سخت و بلند به راحتي مي‌توان به اهميت و عظمت آن پي برد.
يكي از اين شاهكارهاي راه آهن كشور مي‌توان از پل ورسك نام برد كه حتي به‌ عنوان يكي از شاهكارهاي معماري راه آهن جهان از آن ياد مي‌كنند.
راه آهن شمال كشور حدود هزار و 500 دستگاه پل و آب‌رو به‌طول تقريبي 6 هزار و 850 متر دارد كه پل ورسك به‌ عنوان بزرگ‌ترين پل راه آهن شمال كشور به شمار مي‌رود.

پل ورسك شاهكار مهندسي قرن كه به حق پل پيروزي در جنگ جهاني دوم لقب گرفته است، ‌به ‌طول 86 متر با دهانه اصلي 66 متر و ارتفاع 110 متر بزرگ‌ترين پل راه آهن شمال ايران است.
از اين پل كه شهرت جهاني نيز دارد و نام آن در تمام آثاري كه پس از پايان جنگ جهاني دوم منتشر شد، با عنوان پل پيروزي ياد شده است.
ساخت پل ورسك كه از مهم‌ترين رويدادهاي فني مهندسي راه آهن كشور محسوب مي‌شود، توسط مهندسان آلماني و كارگران فني كار گذاشته شد.
پل ورسك كه در واقع از شاهكارهاي معماري جهان به شمار مي‌رود، در دره ورسك واقع در 85 كيلومتري جنوب قائم شهر ـ تهران در محور سوادكوه قرار دارد و راه آهن سراسري تهران ـ شمال را به هم متصل مي‌كند.
عظمت اين كه در واقع دو كوه عظيم و سخت گذر عباس آباد را به يكديگر اتصال مي‌دهد، حقيقتي انكارناپذير است كه حتي جهانگردان خارجي نيز به آن اعتراف دارند و در برابر عظمت و بزرگي و اراده آهنين طراح و سازندگان آن سر تعظيم فرود مي‌آورند.
هزينه ساخت در آن در سال‌هاي ساخت راه آهن سراسري ايران يعني سال‌هاي 1306 تا 1317، بالغ بر 26 ميليون ريال بود.
به لحاظ ويژگي‌هاي منحصر به فرد، اين پل جزو آثار ملي ايران كشور محسوب مي‌شود.
از حدود 120 سال پيش احداث راه آهن سراسري از مهم‌ترين آرزوهاي ايرانيان بوده است، ‌مردم مناطق شمال نيزهمواره در انديشه احداث خطوط ريلي و اتصال به مركز كشور بوده‌اند.
راه آهن شمال همزمان با تاسيس راه آهن سراسري در زمان سلطنت رضاخان در بيست و سوم مهرماه 1306 هجري شمسي برحسب نياز و دستوردولت‌هاي استعمارگر انگليس و روسيه آغاز و در شهريور 1316 خاتمه يافت.
حوزه استحفاظي راه آهن شمال از سوزن خروجي ايستگاه گرمسار واقع در استان سمنان آغاز و با عبور از كوه‌هاي سربه فلك كشيده البرز و بخش‌هايي از استان تهران وارد استان مازندران و مناطق زيباي جنگلي شده و با عبور از شهرهاي متعدد و مناطق جلگه‌اي وارد استان گلستان و در نهايت به ايستگاه گرگان ختم مي‌شود.
طول راه آهن شمال 382 كيلومتر به‌ علاوه 21 كيلومتر خط انشعابي بندر اميرآباد و همچنين در مجموع 91 كيلومترخطوط فرعي شامل 5/43 كيلومتر تجاري و 5/47 كيلومترخط ما نوري است.
راه آهن شمال داراي 27 ايستگاه بزرگ و كوچك است كه هم اكنون دو ايستگاه تيرتاش و گلوگاه بسته است و به لحاظ شرايط اقليمي به دو قسمت جلگه‌اي و كوهستاني تقسيم مي‌شود.
بلندترين نقطه اين خط گردنه گدوك با ارتفاع 2 هزار و 112 متر از سطح دريا است.
‌اين خط از گرگان تا شيرگاه به‌ طول 187 كيلومتر از كنارجلگه‌هاي سرسبز عبور مي‌كند و سپس به‌ طول 113 كيلومتر با عبور از مناطق جنگلي و كوهستاني وارد گردنه گدوك و فيروزكوه مي‌شود.
اين مسير مملو از صحنه‌هاي زيباي عبور از جنگل در حاشيه رود تالار، پل معروف ورسك و سه خط طلايي كه هر بيننده‌اي را محو تماشاي خود مي‌كند، است.
اين خط سپس به‌طول 81 كيلومتر با عبور از جلگه جنوبي فيروزكوه وارد شهرستان گرمسار مي‌شود.
راه آهن شمال داراي 95 تونل به‌ طول حدود به 27 كيلومتر است كه بزرگترين آن تونل گدوك به‌ طول 2 هزار و 887 متر است، اين تونل بزرگ‌ترين تونل راه آهن سراسري نيز است.
نقل است كه در هنگام احداث اين تونل‌ها خطرات فراوان ناشي از نفوذ آب و نيز انفجارهاي متعدد ناشي از گازهاي متصاعد همواره كارگران و مهندسان را در معرض تهديد قرار داد.
مهم‌ترين حادثه بوجود آمده در اين زمينه مربوط به تابستان سال 1312 بود كه در تونل گدوك رخ داده است.

كارگران در هنگام حفر اين تونل به يك منبع آب زيرزميني برخورد كردند كه بلا فاصله پس از حفر تونل، آب به شدت جاري شد.
جريان اوليه آب در حدود 120 ليتر در ثانيه بود، به ‌طوري كه در همان لحظات اوليه محوطه جلوي تونل به رودخانه‌اي خروشان تبديل شد.
همچنين هنگام حفر تونل شماره 36 متصاعد شدن گازهاي متان چندين بار موجب وقوع انفجارهاي شديد شد كه خاموش كردن شعله‌هاي آبي رنگ آن گاه تا يك ماه به طول مي‌كشيد.
در اين شرايط كارگران در حرارت بالاتر از 55 درجه بكار خود ادامه مي‌دادند.
در تاريخچه احداث راه آهن در ايران مي‌توان مراحل ساخت راه آهن را به ايجاد راه آهن غيردولتي و دولتي تقسيم كرد.
ساخت راه آهن غيردولتي با ساخت راه آهن حضرت عبدالعظيم درسال 1261 شمسي آغاز شد كه اين راه آهن شامل خط آهني در حدود هشت كيلومتر و به عرض هزار ميليمتر از تهران به شهر ري به ‌وسيله مسيوبواتال فرانسوي كشيده شد كه بعدا امتياز آن به يك كمپاني بلژيكي واگذار شد.
راه آهن شركت نفت ديگر راه آهن غيردولتي ساخته شده در ايران بود كه شركت سابق نفت نيز براي رفع حوايج خود در محوطه تاسيسات نقت جنوب اقدام به احداث راه آهني كرد كه حدود آن 165 كيلومتر و عرض آن بين خزيمه و مسجد سليمان 760 ميليمتر و در آبادان به 920 ميليمتر مي‌رسيد.
راه آهن دولتي با ساخت راه آهن سراسري در ايران شكل گرفت به‌طوريكه در23 مهرماه 1306 اولين كلنگ ساختمان راه آهن سراسري در تهران محل فعلي ايستگاه تهران بر زمين زده شد.
و ازهمان وقت رسما ساخت راه آهن از سه نقطه جنوب ـ مركز ـ شمال آغاز شد و كار ساخت راه آهن سراسري در27 مرداد ماه 1317 به پايان رسيده و دو خط شمال و جنوب در ايستگاه سميه به يكديگر متصل و در روز سوم شهريورماه 1317 اين خط با تشريفات خاصي رسما افتتاح و بهره‌برداري آن شروع شد.
راه آهن گرمسار ـ مشهد، راه آهن تهران ـ تبريز و راه آهن قم ‌ـ يزد از ديگر خطوط راه آهن دولتي كشور به شمار مي‌روند‌.
هم اكنون طول خط راه آهن ايران 8 هزار و 565 كيلومتر است.