نبرد آب و كوير در تالاب بين المللي گاو خوني - طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

Magnum · 18-05-2011, 09:58 AM

نبرد آب و كوير در تالاب بين المللي گاو خوني

« تالاب گاو خوني » يكي از 19 تالاب بين المللي ايران است كه در كنوانسيون رامسر در سال 1349 به ثبت رسيده است . اين تالاب يكي از اكوسيستم هاي طبيعي استان اصفهان است كه در نقطه پاياني زاينده رود قرار گرفته است و به عنوان يك اكوسيستم طبيعي واقع در يك منطقه خشك مي تواند و بايد در توسعه پايدار منطقه نقش مهمي داشته باشد كه تا كنون و چنانچه بايد به آن پرداخته نشده است .

موقعيت جغرافيايي

تالاب ( مرداب ) گاوخوني در فاصله 140 كيلومتري جنوب شرقي اصفهان و 30 كيلومتري شهر تاريخي " ورزنه " قرار دارد . اين تالاب در جنوب شرقي بخش بن رود و شهر ورزنه ، شمال شرقي بخش جرقويه و در جنوب غربي شهرستان نايين و غرب منطقه ندوشن از استان يزد و شمال غربي كوير ابرقو قرار دارد .

ارتفاع آن از سطح دريا 1470 متر مي باشد و به حالت مثلثي شكل ديده مي شود ، حداكثر عرض آن در حدود 50 كيلومتر و حداكثر طول آن 25 كيلومتر است . عمق آب در اكثر نقاط آن اندك و در حدود يك متر مي باشد كه بر اساس مقدار آب ورودي به تالاب در طول سال تغيير مي كند . اگر چه شهر زيباي ورزنه ( مركز بخش بن رود ) نزديك ترين شهر مجاور تالاب و بهترين راه دسترسي به تالاب گاوخوني محسوب مي گردد كه پذيراي مسافران ، دانشجويان ، محققين ، شكارچيان و دوستداران طبيعت در طي سال جهت بازديد از تالاب است ليكن دسترسي به تالاب گاوخوني از طريق منطقه جرقويه عليا و روستاي خارا نيز امكان پذير است اما با مشكلات بيشتري همراه مي باشد .

وجه تسميه گاو خوني

از تالاب گاو خوني در نوشته هاي مختلف گذشته و حتي حال به صورتهاي گوناگوني ياد شده است : از جمله تالاب گاو خوني ، گوخوني ، گورخوني ، گاوخانه ، گاوخاني ، گاو خواني و آخر آب . از بين اين واژه ها حالت متداول امروزي آن بيشتر تالاب گاوخوني است كه در زبان محلي ( ساكنين شهر ورزنه ) اين واژه ها با كمي تغيير به تالاب گاوخوني معروف شده است . در فرهنگ دهخدا در توضيح واژه گاوخوني آمده است : گاوخوني يعني خانه گاو چه در گذشته رسم بر اين بوده كه روستاييان گاوهاي خود را جهت چرا در اطراف باتلاق رها مي كردند و اين رسم از دير زمان به يادگار مانده است . در يك حكايت افسانه اي ديگر از گاوخوني با نام گودخوني يا گورخوني ياد كرده اند . برخي از شكارچيان در حين شكار در دام اين تالاب گير افتاده و جان خود را از دست داده اند . حتي در برخي از نوشته ها حكايت شده كه بهرام گور در حين شكار گورخر در اين باتلاق فرورفته و جان خود را بر سر بي رحمي اش از دست داده است . از اين رو درباره وي سروده اند :
« بهرام كه گور مي گرفتي همه عمر ، ديدي كه چگونه گور بهرام گرفت »

گاوخوني در گذشته

از لحاظ تنوع پوشش گياهي و آبزيان و حيات وحش ، گاوخوني به مراتب غني تر از حال بوده و جانوراني مانند : گورخر ، آهو ، يوزپلنگ ، خوك و پرندگاني شبيه فلامينگو ، مرغابي ، آنقوت ، تنجه ، غاز خاكستري و ... در آن به وفور وجود داشته است . رنگ سرخ و زيباي تالاب به دليل زندگي يك نوع سخت پوست به نام " ارتمياساليا " است . بيش از سي نوع پوشش گياهي نيز در تالاب وجود دارد از جمله تاغ ، گز ، اشك ، گون ، شور ، پرند ،‌قيچ و ... كه اكنون تنها درختان گز و نيزارها به چشم مي خورد .

گاوخوني در حال حاضر

به دليل صيد و شكار بي رويه از يك طرف و آلودگي و كاهش شديد آب در نتيجه ورود فاضلاب ها و احداث سد زاينده رود از طرف ديگر روز به روز از تعداد پرندگان وحوش آن كاسته شده و به مرحله نابودي كامل رسيده است . افزون بر آن افزايش بهره برداري از آب زاينده رود جهت مصارف كشاورزي ، صنعت و نوشيدن ، همانند پروژه عظيم آب رساني به يزد باعث افت شديد آب ورودي به تالاب شده است و اكوسيستم تالاب را در معرض مرگ تدريجي قرار داده است . به دليل خشكسالي سالهاي اخير ، استفاده بي رويه از آب زاينده رود و به دنبال آن گرماي شديد هوا ، آتش سوزيهايي رخ داده است كه عمده پوشش گياهي منطقه را نابود ساخته است .

حيات وحش

مجموعه تالاب گاوخوني شامل تنوع قابل ملاحظه اي از زيستگاهها و رويش گاه ها مركب از آب شوره و نمك زار ، رودخانه ، مصب ، نيزار ، آبگيرهاي فصلي ، تپه هاي ماسه اي بادي و كوهستان در شمال غربي و شرق است . اين منطقه در گذشته زيستگاه مناسبي براي آهو ، ميش ، قوچ ، گورخر و يوزپلنگ بوده است . در اين ناحيه خزندگان از جمله بزمجه ، مارمولك ، و انواع مار و قورباغه باتلاقي فراوان بوده است . اين تالاب ساليان متمادي ميزبان صدها هزار پرندگان آبزي و كنار آبزي بوده است . يكي از جالب ترين و جذاب ترين ويژگي هاي تالاب ، زمستان گذراني پرندگان مهاجر مي باشد .در سال 1373 جمعيتي از فلامينگوها كه تعداد آنها را حدود 150000 قطعه برآورد كرده اند سطح تالاب را به طور زيبايي سفيد پوش كرد . مهمترين پرندگاني كه فهرست آنها به عنوان پرندگان تالاب گاوخوني ثبت رسيده است عبارتند از : كشيم ، فلامينگو ، غاز خاكستري ، آنقوت ، بوتيمار كوچك ، حواصيل زرد ، اگرت ، اردك سبز ، اردك مرمري ، اردك سرحنايي ، خوتكا ، چگر ، سرسبز ، خروس كولي ، قوي گنگ ، عقاب مارخور ، منقر ،‌كبك ، تيهو ، دال ، عقاب دو برادر و تعداد ديگري از پرندگان . از اين موارد فقط تعداد اندكي باقي مانده و بقيه گروه هاي حيات وحش آن به طور كلي از بين رفته است . در هر حال اين منطقه از قابليت احيا برخوردار است و مي توان با عودت دادن جانوران ياد شده و حفظ كامل آنها منطقه اي از نظر حفاظت و تفريحگاه به وجود آورد به شرط آنكه آب مورد نياز تامين گردد.

پوشش گياهي تالاب ( جنگل گز ونيزارها )

ابتدا مصب رودخانه را نيزارها و گزستان وسيع و انبوه فرا گرفته و نيز مملو از جلبك هاي سبز مي باشد . بخش كوچكي از حاشيه شمالي زاينده رود از مصب به طرف ورزنه ، داراي پوشش هالوفيت است و بوته كاري آتريپلكس صورت گرفته است و در دو بخش شمال غربي تالاب ، كوه سياه واقع شده است كه بلندترين ارتفاع منطقه محسوب مي شود در قسمت شرقي پوشش گياهي بيشتري است .

گاوخوني داراي گياهان نمك دوستي است كه از گونه هاي معروف آن مي توان از اسپند ، شيرين بيان ، ساليكورنيا ، اشنو ، چوبك و ني به ويژه انواع و اقسام گز را نام برد كه د رگذشته به صورت بيشه هاي پر درختي بوده است كه در نتيجه قطع درختان و به كار بردن آن در سوخت و همچنين تهيه زغال از بين رفته اند . وجود چاله هاي بي شماري كه جهت تهيه زغال ايجاد گرديده و در اغلب نقاط گاوخوني مشاهده مي گردد معرف اين امر است . درختان گز به واسطه از بين رفتن ، امروزه به صورت بوته هاي پاي كوتاه درآمده است و ديگر پناهگاه مناسبي براي گورخرهايي كه در اين حوضه فرو رفته زندگي مي كنند نيست . قسمت عمده اي از اراضي به علت شوري و قليائيت زياد فاقد هر گونه رستني است .

در تاريخ اصفهان نوشته حاج شيخ حسن خان جابري آمده است : حجاج ، نايب اصفهان را گفت تو را به شهري مي فرستم كه سنگش سرمه و گياهش زعفران است و اشعار عرب در وصف اصفهان محقق ، كه زارعين در آنجا زعفران به عمل مي آورده اند و مخصوصا در حدود ورزنه و رويدشت محلي است كه آن را شهر سبا گفته و امروزه معدومه است و گل رنگ هم شبيه به زعفران به نواحي آنجا بسيار يافت مي شود .

بررسي مختصر وضعيت زمين شناسي تالاب گاو خوني

از تشكيلات زمين شناسي قابل توجه در منطقه ، مجموعه آتشفشاني نئوژن ( 12 ميليون سال قبل ) شمال تالاب گاوخوني است كه جزء منطقه زمين ساختي ايران مركزي است و توسط خدامي (1377) مورد مطالعه قرار گرفته است .

بر اساس بررسي مطالعه مذكور سنگهاي موجود در منطقه از نوع آندزي بازالت ، داسيت ، آندزيت و ريوداسيت نئوژن هستند و ذخاير معدني مناسبي را به وجود آورده . اندزي بازالت ها در كوه سياه تالاب از لحاظ سختي و رنگ كاملا از سنگهاي اطراف خود مشخص هستند ، بازالتهاي كوه سيا براي مصارف ساختماني و صنعتي و املاح تبخيري براي استخراج پتاس از اهميت اقتصادي برخوردارند .

مسير شرقي – غربي بخش مركزي حوضه زاينده رود از اصفهان تا گاوخوني خود دنباله گودال سراسري اروميه – دختر مي باشد كه در واحد زمين شناسي سنندج – سيرجان ( اسفندقه – مريوان ) قرار دارد . همچنين ديوار شرقي گودال گاوخوني كه تماما از مواد آتشفشاني تشكيل شده خود دنباله آتشفشان محوري ايران مي باشد و حوضه آبگير اصفهان – سيرجان حدود 98 هزار كيلومتر مربع است كه بيش از 50000 كيلومتر مربع آن را دشت هاي كويري تشكيل مي دهند . اين دشت ها متشكل از دشت سيرجان و باتلاق نمك سيرجان ، دشت شهر بابك و خاتون آباد ، دشت هرات و مروست و كفه شور آن ، دشت ابرقو با باتلاق نمك نسبتا وسيع آن و بالاخره تالاب گاوخوني با كفه هاي شور اطراف تا دشت وسيع اصفهان مي باشد .

سرانجام آبهاي ورودي به تالاب گاوخوني

در اين مورد برخي را عقيده بر اين است كه آبهاي وارده به گاوخوني به منطقه اي نزديك كرمان ظاهر مي شود اما افراد ديگري مانند دكتر حسن حسيني ابري استاديار گروه جغرافيا در دانشگاه اصفهان نظر ديگري دارند . در كتاب خود تحت عنوان " مرداب گاوخوني " چنين اظهار مي دارد :
« به طور كلي جلگه اصفهان و حوضه فرورفته مرداب گاوخوني در محل يك چاله معرفه الارضي طويلي كه از شمال اصفهان تا سيرجان ادامه دارد ، قرار گرفته است . اين چاله داراي چند حوضه پست بوده كه به صورت كويرهايي داراي جهت شمال غربي – جنوب شرقي درآمده و پست ترين نقطه آن مرداب گاوخوني است كه به طور متوسط از سطح عمومي درياها در حدود 1440 متر ارتفاع دارد و در سالهاي پرباران و فصول زمستان و بهار به صورت درياچه كم عمقي در مي آيد .

از حوضه هاي ديگري كه در چاله معرفه الارضي اصفهان – سيرجان قرار دارند ، مي توان كوير ابرقو را با ارتفاع 1594 متر و كوير نمك سيرجان با ارتفاع 1710 متر از سطح درياها نام برد . با توجه به اختلاف ارتفاعي كه بين اين مرداب به مردابهاي جنوبي ترآن وجود دارد ، در صورت ظاهر امكان جريان سطحي آب اين مرداب به مردابهاي جنوبي وجود ندارد و در صورت نفوذ اين آبها در طبقات زيرين زمين نيز با توجه به خارج بودن حوضه هاي پايين دست از حوضه زمين شناسي گاوخوني دليل جغرافيايي آشكاري بر ارتباط زيرزميني اين مردابها مشاهده نمي شود . ( حسيني ابري ، حسن ، ص 14 و 12 )

اهميت تالاب گاو خوني

تالاب گاوخوني به لحاظ شرايط جغرافيايي زيست محيطي و سه فاكتور هيدرولوژيكي ، بيولوژيكي و اكولوژيكي از نادرترين و كمياب ترين تالابهاي كره زمين است و علاوه بر آن در محدوده تالاب ( شهر ورزنه و بخش بن رود ) آثار باستاني فراواني مانند قلعه خرگوشي ، ارگ قورتان ( دومين ارگ ايران از لحاظ وسعت پس از ارگ ويران شده بم ) ، كاروانسراهاي عباسي ، آسياب هاي آبي ، مسجد جامع بزرگ شهر ورزنه و مساجد تاريخي ديگر ، پلهاي تاريخي و ... وجود دارد كه حائز اهميت است .

در 30 كيلومتري تالاب ، شهر ورزنه قرار دارد كه آن را سفيدترين شهر ايران معرفي مي كنند چرا كه اولين چيزي كه توجه هر رهگذري را جلب مي كند زنان و دختران چادر سفيدي هستند كه به جاي پوشيدن چادر سياه متداول ، چادري به رنگ كاملا سفيد به سر ميكنند . برخي معتقدند پوشيدن چادر سفيد به خاطر مقابله با گرماي شديد تابستاني در اين نقطه كويري است عقيده برخي نيز بر اين است كه چون از زمان هاي گذشته ورزنه محل كشاورزي و كشت محصولاتي چون پنبه بوده است امكان تهيه چادر سفيد از نخ آن به راحتي ميسر بوده است . تپه هاي شنهاي روان نيز به فاصله كمي در نزديكي ورزنه و جنوب تالاب قرار دارد كه به "شهرسبا " معروف است . اين شهر كه در بين اهالي به ريگ سرا معروف است در واقع توده ماسه اي عظيمي به طول تقريبي 50 و عرض 20 كيلومتر مي باشد كه در امتداد غربي ، شرقي بين ورزنه ، حسن آباد جرقويه و تالاب گاوخوني به موازات رودخانه زاينده رود گسترده شده به طوري كه در جنوب شرقي ورزنه و جنوب غربي تالاب گاوخوني واقع گرديده است .

بنابراين نتيجه مي گيريم كه ريگ سرا يا شهر سبا قبلا شهر مهمي بوده است كه به نظر برخي از افراد شهرها و روستاهاي اطراف آن در اثر ناسپاسي و كفران نعمتهاي الهي دچار عذاب گشته است . اما نكته اي كه دقت زيادي را مي طلبد اين است كه هر چند ممكن است اين شهر نيز دچار عذاب الهي شده باشد اما اين شهر آن شهري نيست كه در قرآن مجيد در سوره " سبا " از آن ياد شده است چرا كه شهر ذكر شده در قرآن شهري واقع در جنوب شبه جزيره عربستان يعني سرزمين يمن بوده است .

با كمي تامل در مطالب فوق مي توان اهميت تالاب بين المللي گاوخوني را درك كرد و با اندك توجه مسئولان ذيربط ، اين تالاب و مناطق اطراف آن مي تواند به عنوان يكي از قطبهاي اصلي گردشگري استان اصفهان و كشور عزيزمان ايران تبديل شود .

18-05-2011, 09:58 AM	#1
Magnum (کاربر طلایی) تاریخ عضویت: Mar 2011 نوشته ها: 512	نبرد آب و كوير در تالاب بين المللي گاو خوني نبرد آب و كوير در تالاب بين المللي گاو خوني « تالاب گاو خوني » يكي از 19 تالاب بين المللي ايران است كه در كنوانسيون رامسر در سال 1349 به ثبت رسيده است . اين تالاب يكي از اكوسيستم هاي طبيعي استان اصفهان است كه در نقطه پاياني زاينده رود قرار گرفته است و به عنوان يك اكوسيستم طبيعي واقع در يك منطقه خشك مي تواند و بايد در توسعه پايدار منطقه نقش مهمي داشته باشد كه تا كنون و چنانچه بايد به آن پرداخته نشده است . موقعيت جغرافيايي تالاب ( مرداب ) گاوخوني در فاصله 140 كيلومتري جنوب شرقي اصفهان و 30 كيلومتري شهر تاريخي " ورزنه " قرار دارد . اين تالاب در جنوب شرقي بخش بن رود و شهر ورزنه ، شمال شرقي بخش جرقويه و در جنوب غربي شهرستان نايين و غرب منطقه ندوشن از استان يزد و شمال غربي كوير ابرقو قرار دارد . ارتفاع آن از سطح دريا 1470 متر مي باشد و به حالت مثلثي شكل ديده مي شود ، حداكثر عرض آن در حدود 50 كيلومتر و حداكثر طول آن 25 كيلومتر است . عمق آب در اكثر نقاط آن اندك و در حدود يك متر مي باشد كه بر اساس مقدار آب ورودي به تالاب در طول سال تغيير مي كند . اگر چه شهر زيباي ورزنه ( مركز بخش بن رود ) نزديك ترين شهر مجاور تالاب و بهترين راه دسترسي به تالاب گاوخوني محسوب مي گردد كه پذيراي مسافران ، دانشجويان ، محققين ، شكارچيان و دوستداران طبيعت در طي سال جهت بازديد از تالاب است ليكن دسترسي به تالاب گاوخوني از طريق منطقه جرقويه عليا و روستاي خارا نيز امكان پذير است اما با مشكلات بيشتري همراه مي باشد . وجه تسميه گاو خوني از تالاب گاو خوني در نوشته هاي مختلف گذشته و حتي حال به صورتهاي گوناگوني ياد شده است : از جمله تالاب گاو خوني ، گوخوني ، گورخوني ، گاوخانه ، گاوخاني ، گاو خواني و آخر آب . از بين اين واژه ها حالت متداول امروزي آن بيشتر تالاب گاوخوني است كه در زبان محلي ( ساكنين شهر ورزنه ) اين واژه ها با كمي تغيير به تالاب گاوخوني معروف شده است . در فرهنگ دهخدا در توضيح واژه گاوخوني آمده است : گاوخوني يعني خانه گاو چه در گذشته رسم بر اين بوده كه روستاييان گاوهاي خود را جهت چرا در اطراف باتلاق رها مي كردند و اين رسم از دير زمان به يادگار مانده است . در يك حكايت افسانه اي ديگر از گاوخوني با نام گودخوني يا گورخوني ياد كرده اند . برخي از شكارچيان در حين شكار در دام اين تالاب گير افتاده و جان خود را از دست داده اند . حتي در برخي از نوشته ها حكايت شده كه بهرام گور در حين شكار گورخر در اين باتلاق فرورفته و جان خود را بر سر بي رحمي اش از دست داده است . از اين رو درباره وي سروده اند : « بهرام كه گور مي گرفتي همه عمر ، ديدي كه چگونه گور بهرام گرفت » گاوخوني در گذشته از لحاظ تنوع پوشش گياهي و آبزيان و حيات وحش ، گاوخوني به مراتب غني تر از حال بوده و جانوراني مانند : گورخر ، آهو ، يوزپلنگ ، خوك و پرندگاني شبيه فلامينگو ، مرغابي ، آنقوت ، تنجه ، غاز خاكستري و ... در آن به وفور وجود داشته است . رنگ سرخ و زيباي تالاب به دليل زندگي يك نوع سخت پوست به نام " ارتمياساليا " است . بيش از سي نوع پوشش گياهي نيز در تالاب وجود دارد از جمله تاغ ، گز ، اشك ، گون ، شور ، پرند ،‌قيچ و ... كه اكنون تنها درختان گز و نيزارها به چشم مي خورد . گاوخوني در حال حاضر به دليل صيد و شكار بي رويه از يك طرف و آلودگي و كاهش شديد آب در نتيجه ورود فاضلاب ها و احداث سد زاينده رود از طرف ديگر روز به روز از تعداد پرندگان وحوش آن كاسته شده و به مرحله نابودي كامل رسيده است . افزون بر آن افزايش بهره برداري از آب زاينده رود جهت مصارف كشاورزي ، صنعت و نوشيدن ، همانند پروژه عظيم آب رساني به يزد باعث افت شديد آب ورودي به تالاب شده است و اكوسيستم تالاب را در معرض مرگ تدريجي قرار داده است . به دليل خشكسالي سالهاي اخير ، استفاده بي رويه از آب زاينده رود و به دنبال آن گرماي شديد هوا ، آتش سوزيهايي رخ داده است كه عمده پوشش گياهي منطقه را نابود ساخته است . حيات وحش مجموعه تالاب گاوخوني شامل تنوع قابل ملاحظه اي از زيستگاهها و رويش گاه ها مركب از آب شوره و نمك زار ، رودخانه ، مصب ، نيزار ، آبگيرهاي فصلي ، تپه هاي ماسه اي بادي و كوهستان در شمال غربي و شرق است . اين منطقه در گذشته زيستگاه مناسبي براي آهو ، ميش ، قوچ ، گورخر و يوزپلنگ بوده است . در اين ناحيه خزندگان از جمله بزمجه ، مارمولك ، و انواع مار و قورباغه باتلاقي فراوان بوده است . اين تالاب ساليان متمادي ميزبان صدها هزار پرندگان آبزي و كنار آبزي بوده است . يكي از جالب ترين و جذاب ترين ويژگي هاي تالاب ، زمستان گذراني پرندگان مهاجر مي باشد .در سال 1373 جمعيتي از فلامينگوها كه تعداد آنها را حدود 150000 قطعه برآورد كرده اند سطح تالاب را به طور زيبايي سفيد پوش كرد . مهمترين پرندگاني كه فهرست آنها به عنوان پرندگان تالاب گاوخوني ثبت رسيده است عبارتند از : كشيم ، فلامينگو ، غاز خاكستري ، آنقوت ، بوتيمار كوچك ، حواصيل زرد ، اگرت ، اردك سبز ، اردك مرمري ، اردك سرحنايي ، خوتكا ، چگر ، سرسبز ، خروس كولي ، قوي گنگ ، عقاب مارخور ، منقر ،‌كبك ، تيهو ، دال ، عقاب دو برادر و تعداد ديگري از پرندگان . از اين موارد فقط تعداد اندكي باقي مانده و بقيه گروه هاي حيات وحش آن به طور كلي از بين رفته است . در هر حال اين منطقه از قابليت احيا برخوردار است و مي توان با عودت دادن جانوران ياد شده و حفظ كامل آنها منطقه اي از نظر حفاظت و تفريحگاه به وجود آورد به شرط آنكه آب مورد نياز تامين گردد. پوشش گياهي تالاب ( جنگل گز ونيزارها ) ابتدا مصب رودخانه را نيزارها و گزستان وسيع و انبوه فرا گرفته و نيز مملو از جلبك هاي سبز مي باشد . بخش كوچكي از حاشيه شمالي زاينده رود از مصب به طرف ورزنه ، داراي پوشش هالوفيت است و بوته كاري آتريپلكس صورت گرفته است و در دو بخش شمال غربي تالاب ، كوه سياه واقع شده است كه بلندترين ارتفاع منطقه محسوب مي شود در قسمت شرقي پوشش گياهي بيشتري است . گاوخوني داراي گياهان نمك دوستي است كه از گونه هاي معروف آن مي توان از اسپند ، شيرين بيان ، ساليكورنيا ، اشنو ، چوبك و ني به ويژه انواع و اقسام گز را نام برد كه د رگذشته به صورت بيشه هاي پر درختي بوده است كه در نتيجه قطع درختان و به كار بردن آن در سوخت و همچنين تهيه زغال از بين رفته اند . وجود چاله هاي بي شماري كه جهت تهيه زغال ايجاد گرديده و در اغلب نقاط گاوخوني مشاهده مي گردد معرف اين امر است . درختان گز به واسطه از بين رفتن ، امروزه به صورت بوته هاي پاي كوتاه درآمده است و ديگر پناهگاه مناسبي براي گورخرهايي كه در اين حوضه فرو رفته زندگي مي كنند نيست . قسمت عمده اي از اراضي به علت شوري و قليائيت زياد فاقد هر گونه رستني است . در تاريخ اصفهان نوشته حاج شيخ حسن خان جابري آمده است : حجاج ، نايب اصفهان را گفت تو را به شهري مي فرستم كه سنگش سرمه و گياهش زعفران است و اشعار عرب در وصف اصفهان محقق ، كه زارعين در آنجا زعفران به عمل مي آورده اند و مخصوصا در حدود ورزنه و رويدشت محلي است كه آن را شهر سبا گفته و امروزه معدومه است و گل رنگ هم شبيه به زعفران به نواحي آنجا بسيار يافت مي شود . بررسي مختصر وضعيت زمين شناسي تالاب گاو خوني از تشكيلات زمين شناسي قابل توجه در منطقه ، مجموعه آتشفشاني نئوژن ( 12 ميليون سال قبل ) شمال تالاب گاوخوني است كه جزء منطقه زمين ساختي ايران مركزي است و توسط خدامي (1377) مورد مطالعه قرار گرفته است . بر اساس بررسي مطالعه مذكور سنگهاي موجود در منطقه از نوع آندزي بازالت ، داسيت ، آندزيت و ريوداسيت نئوژن هستند و ذخاير معدني مناسبي را به وجود آورده . اندزي بازالت ها در كوه سياه تالاب از لحاظ سختي و رنگ كاملا از سنگهاي اطراف خود مشخص هستند ، بازالتهاي كوه سيا براي مصارف ساختماني و صنعتي و املاح تبخيري براي استخراج پتاس از اهميت اقتصادي برخوردارند . مسير شرقي – غربي بخش مركزي حوضه زاينده رود از اصفهان تا گاوخوني خود دنباله گودال سراسري اروميه – دختر مي باشد كه در واحد زمين شناسي سنندج – سيرجان ( اسفندقه – مريوان ) قرار دارد . همچنين ديوار شرقي گودال گاوخوني كه تماما از مواد آتشفشاني تشكيل شده خود دنباله آتشفشان محوري ايران مي باشد و حوضه آبگير اصفهان – سيرجان حدود 98 هزار كيلومتر مربع است كه بيش از 50000 كيلومتر مربع آن را دشت هاي كويري تشكيل مي دهند . اين دشت ها متشكل از دشت سيرجان و باتلاق نمك سيرجان ، دشت شهر بابك و خاتون آباد ، دشت هرات و مروست و كفه شور آن ، دشت ابرقو با باتلاق نمك نسبتا وسيع آن و بالاخره تالاب گاوخوني با كفه هاي شور اطراف تا دشت وسيع اصفهان مي باشد . سرانجام آبهاي ورودي به تالاب گاوخوني در اين مورد برخي را عقيده بر اين است كه آبهاي وارده به گاوخوني به منطقه اي نزديك كرمان ظاهر مي شود اما افراد ديگري مانند دكتر حسن حسيني ابري استاديار گروه جغرافيا در دانشگاه اصفهان نظر ديگري دارند . در كتاب خود تحت عنوان " مرداب گاوخوني " چنين اظهار مي دارد : « به طور كلي جلگه اصفهان و حوضه فرورفته مرداب گاوخوني در محل يك چاله معرفه الارضي طويلي كه از شمال اصفهان تا سيرجان ادامه دارد ، قرار گرفته است . اين چاله داراي چند حوضه پست بوده كه به صورت كويرهايي داراي جهت شمال غربي – جنوب شرقي درآمده و پست ترين نقطه آن مرداب گاوخوني است كه به طور متوسط از سطح عمومي درياها در حدود 1440 متر ارتفاع دارد و در سالهاي پرباران و فصول زمستان و بهار به صورت درياچه كم عمقي در مي آيد . از حوضه هاي ديگري كه در چاله معرفه الارضي اصفهان – سيرجان قرار دارند ، مي توان كوير ابرقو را با ارتفاع 1594 متر و كوير نمك سيرجان با ارتفاع 1710 متر از سطح درياها نام برد . با توجه به اختلاف ارتفاعي كه بين اين مرداب به مردابهاي جنوبي ترآن وجود دارد ، در صورت ظاهر امكان جريان سطحي آب اين مرداب به مردابهاي جنوبي وجود ندارد و در صورت نفوذ اين آبها در طبقات زيرين زمين نيز با توجه به خارج بودن حوضه هاي پايين دست از حوضه زمين شناسي گاوخوني دليل جغرافيايي آشكاري بر ارتباط زيرزميني اين مردابها مشاهده نمي شود . ( حسيني ابري ، حسن ، ص 14 و 12 ) اهميت تالاب گاو خوني تالاب گاوخوني به لحاظ شرايط جغرافيايي زيست محيطي و سه فاكتور هيدرولوژيكي ، بيولوژيكي و اكولوژيكي از نادرترين و كمياب ترين تالابهاي كره زمين است و علاوه بر آن در محدوده تالاب ( شهر ورزنه و بخش بن رود ) آثار باستاني فراواني مانند قلعه خرگوشي ، ارگ قورتان ( دومين ارگ ايران از لحاظ وسعت پس از ارگ ويران شده بم ) ، كاروانسراهاي عباسي ، آسياب هاي آبي ، مسجد جامع بزرگ شهر ورزنه و مساجد تاريخي ديگر ، پلهاي تاريخي و ... وجود دارد كه حائز اهميت است . در 30 كيلومتري تالاب ، شهر ورزنه قرار دارد كه آن را سفيدترين شهر ايران معرفي مي كنند چرا كه اولين چيزي كه توجه هر رهگذري را جلب مي كند زنان و دختران چادر سفيدي هستند كه به جاي پوشيدن چادر سياه متداول ، چادري به رنگ كاملا سفيد به سر ميكنند . برخي معتقدند پوشيدن چادر سفيد به خاطر مقابله با گرماي شديد تابستاني در اين نقطه كويري است عقيده برخي نيز بر اين است كه چون از زمان هاي گذشته ورزنه محل كشاورزي و كشت محصولاتي چون پنبه بوده است امكان تهيه چادر سفيد از نخ آن به راحتي ميسر بوده است . تپه هاي شنهاي روان نيز به فاصله كمي در نزديكي ورزنه و جنوب تالاب قرار دارد كه به "شهرسبا " معروف است . اين شهر كه در بين اهالي به ريگ سرا معروف است در واقع توده ماسه اي عظيمي به طول تقريبي 50 و عرض 20 كيلومتر مي باشد كه در امتداد غربي ، شرقي بين ورزنه ، حسن آباد جرقويه و تالاب گاوخوني به موازات رودخانه زاينده رود گسترده شده به طوري كه در جنوب شرقي ورزنه و جنوب غربي تالاب گاوخوني واقع گرديده است . بنابراين نتيجه مي گيريم كه ريگ سرا يا شهر سبا قبلا شهر مهمي بوده است كه به نظر برخي از افراد شهرها و روستاهاي اطراف آن در اثر ناسپاسي و كفران نعمتهاي الهي دچار عذاب گشته است . اما نكته اي كه دقت زيادي را مي طلبد اين است كه هر چند ممكن است اين شهر نيز دچار عذاب الهي شده باشد اما اين شهر آن شهري نيست كه در قرآن مجيد در سوره " سبا " از آن ياد شده است چرا كه شهر ذكر شده در قرآن شهري واقع در جنوب شبه جزيره عربستان يعني سرزمين يمن بوده است . با كمي تامل در مطالب فوق مي توان اهميت تالاب بين المللي گاوخوني را درك كرد و با اندك توجه مسئولان ذيربط ، اين تالاب و مناطق اطراف آن مي تواند به عنوان يكي از قطبهاي اصلي گردشگري استان اصفهان و كشور عزيزمان ايران تبديل شود .

کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)