زمين شناسی تالاب هامون - طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

Magnum · 31-05-2011, 08:40 AM

تالاب هامون از ديدگاه زمين شناسي و تكتونيك

دشت سيستان و قسمتهاي شرقي آن در افغانستان تحت عنوان دلتاي هيرمند در آخرين دوران زمين شناسي در اثر انباشته شدن رسوبات و آبرفتهاي حاصل از آب هاي جاري به ويژه هيرمند پر شده و به شكل كنوني در آمده است . بنابراين هامون فرونشست تكتونيكي كم عمقي است كه به صورت دشتي هموار ميان گسل هاي اصلي هريرود در غرب و گسل چمن افغانستان در شرق قرار گرفته است و پايانه تجمع آبهاي هندوكش و شاخه هاي سرچشمه گرفته از ايران مي باشد. بررسي ها نشان مي دهد كه اين درياچه در دوره پليوستوسن گسترش بيشتري داشته كه دليل عمده آن ذوب يخچال هاي رشته كوههاي هندوكش بوده است.

رسوب گذاري

رودخانه هيرمند آخرين رسوبات خود را در درياچه هامون بجا مي گذارد و اراضي مناسبي را جهت كشاورزي، منابع طبيعي ، دامداري و حيات وحش ايجاد مي نمايد ؛ اما همين اراضي مستعد، در زمان خشكسالي بستر برداشت رسوبات ريزدانه شده و طوفان هاي شديد گرد و غبار را بوجود مي آورند.

نفوذ پذيري

منطقه هامون از تنوع زمين شناسي چنداني برخوردار نبوده، عموما از رسوبات كواترنر تشكيل شده و بدليل وجود عناصر ريز دانه رس و سيلت ، غير قابل نفوذ مي باشد.

فرسايش پذيري

همان طور كه ذكر شد منطقه هامون يك عرصه دشتي هموار متشكل از رسوبات كواترنري است و تنها سازند سخت آن كوه خواجه مي باشد كه از روانه هاي بازالتي تشكيل شده است . با توجه به اينكه رسوبات كواترنري در سيستم تقسيم بندي فرسايش، جزء اراضي خيلي حساس محسوب مي شوند، مي توان گفت كه تقريبا كل منطقه حساسيت زيادي به فرسايش دارد؛ اما بدليل اينكه در شيب هاي بسيار اندك واقع شده اند آثار چنداني از فرسايش آبي بر روي آنها مشاهده نمي شود و تنها محدود به كناره آبراهه هاست. فرسايش در منطقه سيستان عمدتا از نوع بادي است كه مربوط به اقليم منطقه مي باشد.

ارتفاعات پستي و بلندي ها

كوه خواجه با ارتفاع تقريبي 609 متر از سطح دريا ( حدود 100 متر از سطح زمين) ، تنها عارضه طبيعي دشت سيستان است كه در هنگام پر آبي به صورت جزيره كوچكي ميان هامون هيرمند ديده مي شود. پست ترين نقاط در بخش هاي جنوبي و شمالي هامون با ارتفاع 467 متر از سطح دريا قرار دارند.

هيدرولوژي

مهم ترين جريان سطحي تغذيه كننده درياچه هامون ، رودخانه هيرمند به شمار مي آيد كه از كوه هاي بابايغما در 60 كيلومتري غرب كابل سرچشمه گرفته و حوزه آبخيز وسيعي به وسعت حدود 350 هزار كيلومترمربع را شامل مي شود . فراه رود، هاروت رود ، خاش رود، خوسپاس رود و بوداين يا خاره مهمترين رودخانه هاي بخش شمالي و شمال شرقي هستند كه به هامون هيرمند وارد مي شوند. رودخانه هيرمند با طي مسافتي حدود 1100 كيلومتر در مكاني به نام جريكه در مرز ايران و افغانستان به دو شاخه اصلي پريان و سيستان تقسيم مي شود. رودخانه پريان مشترك كه حدودا 20 كيلومتر بر روي مرز ايران و افغانستان جريان مي يابد به همراه خاش رود، رودخانه گلمير و انشعابات شمالي رودخانه هيرمند مهمترين منابع تأمين كننده آب هامون پوزك مي باشد.

منابع اصلي تأمين كننده آب هامون صابري ، شعبات رودخانه هيرمند شامل پريان داخلي ، رودخانه ملكي ، رود نياتك و ساير شاخه هاي فرعي شمال رودخانه هيرمند مي باشد. علاوه بر آن ها فرذاه رود واقع در خاك افغانستان و سرزير هامون پوزك ، در مواقع پر آبي ، به اين هامون وارد مي شود.

سيستان رود شاخه ديگري است كه در ابتداي آن مخازن چاه نيمه قرار گرفته است ؛ اين رود حدود 70 كيلومتر از عرض دشت سيستان را طي نموده و به هامون هيرمند مي ريزد. بر روي اين رودخانه سدهاي انحرافي كهك، زهك و سيستان احداث شده اند كه آب مورد نياز اراضي كشاورزي را تأمين مي نمايند. منبع ديگر تغذيه كننده آب اين هامون علاوه بر سرريز صابري، رودخانه هاي فصلي حسين آباد، رود شور، رود ترش آب، رود حرمك و رود چاهك هستند كه از بخش غربي هامون هيرمند به آن وارد مي شوند. مهمترين آنها رودخانه شور با دبي متوسط سالانه 120 ميليون متر مكعب و حسين آباد با دبي متوسط سالانه 49 ميليون متر مكعب مي باشند.

ميزان ورود آب در بالا دست رودخانه هيرمند بسيار زياد است اما پيش از رسيدن به ايران ، به علت برداشت زياد توسط افغانها ، از آب آن به شدت كاسته مي شود. رودخانه هيرمند داراي رژيم آبدهي برف و باران است ؛ بنابراين در بهار بيشترين دبي را دارد و حدود 85 % آبدهي آن مربوط به ماه هاي بهمن تا خرداد مي باشد. متوسط حجم آب سالانه آن در ابتداي ورود به دشت در خاك افغانستان برابر با 12 ميليارد متر مكعب است كه حدود 6 ميليارد آن به منطقه سيستان وارد مي شود كه البته اين مقدار بسيار متغير است مثلا در سال آبي 70-69 آبدهي هيرمند 3/13 ميليارد متر مكعب بوده است.

جدول : نتايج بررسي درصد آب جريان يافته فصلي در رودخانه هاي سيستان و پريان مشترك طي يك دوره 36 ساله را نشان مي دهد .

در شرايط سيلابي كه درياچه هامون پر آب مي گردد مازاد آب هامون هيرمند توسط رودخانه شيله در مرز جنوبي درياچه زهكشي شده و نهايتا به شوره زار گود زره واقع در افغانستانتخليه مي گردد.

بدين ترتيب قسمتي از آب هامون از دسترس خارج مي شود، اما اين جريان، باعث افزايش كيفيت آب هامون ها مي شود . لازم به ذكر است كه منابع آب زيرزميني دشت سيستان بسيار محدود بوده و براي تامين آب مورد نياز انواع مصارف منطقه قابل توسعه و بهره برداري نمي باشد.

خشكسالي

درياچه هامون داراي اكوسيستمي خاص و تقريبا منحصر به فرد است به نوعي كه در تاريخ حيات خود تغييرات و دگرگوني هاي بسيار زيادي را شاه بوده ، براي مثال در بعضي سال ها به طور كامل خشك شده اما مجددا تجديد حيات نموده است . در شرايط عادي نيز شاهد ايام پر آب و فصول خشك هستيم: بنابراين سطح درياچه به خاطر شرايط كليمائي ويژه دائما در حال تغيير است كه اين پديده، تاثير خود را بر روي حيات منطقه خواهد گذاشت.

31-05-2011, 08:40 AM	#1
Magnum (کاربر طلایی) تاریخ عضویت: Mar 2011 نوشته ها: 512	زمين شناسی تالاب هامون تالاب هامون از ديدگاه زمين شناسي و تكتونيك دشت سيستان و قسمتهاي شرقي آن در افغانستان تحت عنوان دلتاي هيرمند در آخرين دوران زمين شناسي در اثر انباشته شدن رسوبات و آبرفتهاي حاصل از آب هاي جاري به ويژه هيرمند پر شده و به شكل كنوني در آمده است . بنابراين هامون فرونشست تكتونيكي كم عمقي است كه به صورت دشتي هموار ميان گسل هاي اصلي هريرود در غرب و گسل چمن افغانستان در شرق قرار گرفته است و پايانه تجمع آبهاي هندوكش و شاخه هاي سرچشمه گرفته از ايران مي باشد. بررسي ها نشان مي دهد كه اين درياچه در دوره پليوستوسن گسترش بيشتري داشته كه دليل عمده آن ذوب يخچال هاي رشته كوههاي هندوكش بوده است. رسوب گذاري رودخانه هيرمند آخرين رسوبات خود را در درياچه هامون بجا مي گذارد و اراضي مناسبي را جهت كشاورزي، منابع طبيعي ، دامداري و حيات وحش ايجاد مي نمايد ؛ اما همين اراضي مستعد، در زمان خشكسالي بستر برداشت رسوبات ريزدانه شده و طوفان هاي شديد گرد و غبار را بوجود مي آورند. نفوذ پذيري منطقه هامون از تنوع زمين شناسي چنداني برخوردار نبوده، عموما از رسوبات كواترنر تشكيل شده و بدليل وجود عناصر ريز دانه رس و سيلت ، غير قابل نفوذ مي باشد. فرسايش پذيري همان طور كه ذكر شد منطقه هامون يك عرصه دشتي هموار متشكل از رسوبات كواترنري است و تنها سازند سخت آن كوه خواجه مي باشد كه از روانه هاي بازالتي تشكيل شده است . با توجه به اينكه رسوبات كواترنري در سيستم تقسيم بندي فرسايش، جزء اراضي خيلي حساس محسوب مي شوند، مي توان گفت كه تقريبا كل منطقه حساسيت زيادي به فرسايش دارد؛ اما بدليل اينكه در شيب هاي بسيار اندك واقع شده اند آثار چنداني از فرسايش آبي بر روي آنها مشاهده نمي شود و تنها محدود به كناره آبراهه هاست. فرسايش در منطقه سيستان عمدتا از نوع بادي است كه مربوط به اقليم منطقه مي باشد. ارتفاعات پستي و بلندي ها كوه خواجه با ارتفاع تقريبي 609 متر از سطح دريا ( حدود 100 متر از سطح زمين) ، تنها عارضه طبيعي دشت سيستان است كه در هنگام پر آبي به صورت جزيره كوچكي ميان هامون هيرمند ديده مي شود. پست ترين نقاط در بخش هاي جنوبي و شمالي هامون با ارتفاع 467 متر از سطح دريا قرار دارند. هيدرولوژي مهم ترين جريان سطحي تغذيه كننده درياچه هامون ، رودخانه هيرمند به شمار مي آيد كه از كوه هاي بابايغما در 60 كيلومتري غرب كابل سرچشمه گرفته و حوزه آبخيز وسيعي به وسعت حدود 350 هزار كيلومترمربع را شامل مي شود . فراه رود، هاروت رود ، خاش رود، خوسپاس رود و بوداين يا خاره مهمترين رودخانه هاي بخش شمالي و شمال شرقي هستند كه به هامون هيرمند وارد مي شوند. رودخانه هيرمند با طي مسافتي حدود 1100 كيلومتر در مكاني به نام جريكه در مرز ايران و افغانستان به دو شاخه اصلي پريان و سيستان تقسيم مي شود. رودخانه پريان مشترك كه حدودا 20 كيلومتر بر روي مرز ايران و افغانستان جريان مي يابد به همراه خاش رود، رودخانه گلمير و انشعابات شمالي رودخانه هيرمند مهمترين منابع تأمين كننده آب هامون پوزك مي باشد. منابع اصلي تأمين كننده آب هامون صابري ، شعبات رودخانه هيرمند شامل پريان داخلي ، رودخانه ملكي ، رود نياتك و ساير شاخه هاي فرعي شمال رودخانه هيرمند مي باشد. علاوه بر آن ها فرذاه رود واقع در خاك افغانستان و سرزير هامون پوزك ، در مواقع پر آبي ، به اين هامون وارد مي شود. سيستان رود شاخه ديگري است كه در ابتداي آن مخازن چاه نيمه قرار گرفته است ؛ اين رود حدود 70 كيلومتر از عرض دشت سيستان را طي نموده و به هامون هيرمند مي ريزد. بر روي اين رودخانه سدهاي انحرافي كهك، زهك و سيستان احداث شده اند كه آب مورد نياز اراضي كشاورزي را تأمين مي نمايند. منبع ديگر تغذيه كننده آب اين هامون علاوه بر سرريز صابري، رودخانه هاي فصلي حسين آباد، رود شور، رود ترش آب، رود حرمك و رود چاهك هستند كه از بخش غربي هامون هيرمند به آن وارد مي شوند. مهمترين آنها رودخانه شور با دبي متوسط سالانه 120 ميليون متر مكعب و حسين آباد با دبي متوسط سالانه 49 ميليون متر مكعب مي باشند. ميزان ورود آب در بالا دست رودخانه هيرمند بسيار زياد است اما پيش از رسيدن به ايران ، به علت برداشت زياد توسط افغانها ، از آب آن به شدت كاسته مي شود. رودخانه هيرمند داراي رژيم آبدهي برف و باران است ؛ بنابراين در بهار بيشترين دبي را دارد و حدود 85 % آبدهي آن مربوط به ماه هاي بهمن تا خرداد مي باشد. متوسط حجم آب سالانه آن در ابتداي ورود به دشت در خاك افغانستان برابر با 12 ميليارد متر مكعب است كه حدود 6 ميليارد آن به منطقه سيستان وارد مي شود كه البته اين مقدار بسيار متغير است مثلا در سال آبي 70-69 آبدهي هيرمند 3/13 ميليارد متر مكعب بوده است. جدول : نتايج بررسي درصد آب جريان يافته فصلي در رودخانه هاي سيستان و پريان مشترك طي يك دوره 36 ساله را نشان مي دهد . در شرايط سيلابي كه درياچه هامون پر آب مي گردد مازاد آب هامون هيرمند توسط رودخانه شيله در مرز جنوبي درياچه زهكشي شده و نهايتا به شوره زار گود زره واقع در افغانستانتخليه مي گردد. بدين ترتيب قسمتي از آب هامون از دسترس خارج مي شود، اما اين جريان، باعث افزايش كيفيت آب هامون ها مي شود . لازم به ذكر است كه منابع آب زيرزميني دشت سيستان بسيار محدود بوده و براي تامين آب مورد نياز انواع مصارف منطقه قابل توسعه و بهره برداري نمي باشد. خشكسالي درياچه هامون داراي اكوسيستمي خاص و تقريبا منحصر به فرد است به نوعي كه در تاريخ حيات خود تغييرات و دگرگوني هاي بسيار زيادي را شاه بوده ، براي مثال در بعضي سال ها به طور كامل خشك شده اما مجددا تجديد حيات نموده است . در شرايط عادي نيز شاهد ايام پر آب و فصول خشك هستيم: بنابراين سطح درياچه به خاطر شرايط كليمائي ويژه دائما در حال تغيير است كه اين پديده، تاثير خود را بر روي حيات منطقه خواهد گذاشت.

کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)