سر گشتگي در تعريف بيابان - طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

Magnum · 25-06-2011, 09:07 AM

سر گشتگي در تعريف بيابان

اگرچه آماري كه در حال حاضر از بيابانهاي كشور در بعضي منابع به چشم مي خورد مستند به ارقام و اعدادي است كه وسيله دفتر امور بيابان انتشار يافته است ولي اعداد متفاوت ديگري نيز از مساحت بيابانهاي كشور در مصاحبه ها و يا مقالات ديده مي شود. دليل عمده وجود آمار و ارقام متفاوت از عرصه هاي منابع طبيعي و بويژه بيابانها اختلاف عقيده صاحب نظران و دست اندكاران مربوطه در تعريف بيابان نهفته است. مروري بر تعاريف بيابان كه بوسيله متخصصين علوم محيطي در منابع و نوشته جات به چشم مي خورد نشان مي دهد كه هريك از آنها بنا به فراخور دغدغه های خویش از دیدگاه تخصصی خود ویژگی مناطق بیابانی را برشمرده اند مثلا ؛

- گياه شناسان معتقدند بيابان ها مناطقي هستند كه داراي فقر شديد پوشش گياهي هستند، يعني از لحاظ تنوع گونه اي و تراكم گياهي بسيار فقيرهستند.

- اكولوژيست ها معتقدند، بيابان ها اكوسيستم هايي هستند كه توليد نسوج گياهي به حداقل مي رسد يعني از نظر توليد انرژي شيميايي فقير هستند.

- خاك شناسان عرصه هايي كه قوه بارخيزي يا توليد را به دليلي از دست مي دهند، يا خيلي پايين مي آيند بيابان نام گذاشته اند ویژگی این خاکها عموما شامل. نفوذ پذیری ضعیف، مواد آلی پایین ، لایه های تجمع نمک در سطح ، رس های کم توسعه یافته و توسعه کم افق های خاک و.... است.

- زمین شناسان مناطقی را بیابان می دانند که واجد سازندهاي شور و تبخيري (املاح گچ و نمک) هستند.

- اگر نظر اقلیم شناسان كه معيار تفكيك بيابان را براساس میزان دما و بيشتر بارندگی گذاشته اند در نظر بگيريم به رقم هاي بسيار متفاوتي مي رسيم. زيرا مقدار بارندگي معرفي شده براي تعيين بيابان دامنه بسيار متفاوتي را در بر مي گيرد. مثلا ترانسو مناطق داراي كمتر از 250 ميليمتر بارندگي سالانه، گانسون كمتر از 125 ميليمتر، فائو کمتر از 200 ، کردوانی از50 تا 100 میلیمتر و الخ.....را بعنوان بيابان معرفي كرده اند. به اين ترتيب با در نظر گرفتن هريك از معيارهاي فوق به ارقام متفاوتي از مساحت بيابانها مي رسيم.

- ژئومرفولوگ ها جهت طبقه‌بندي بيابانها از اختصاصات ساختاري و مورفوژنيك استفاده کرده با تلفيق تعدادي از عوارض ژئومرفولوژي خاص بيابان از جمله کویرها، تپه های ماسه ای ، بدلندها، رخنمونهای سنگی، مخروط افکنه های آبرفتی، کالوت ها ، گلاسی ها و امثال آنها بر اساس ويژگي مواد سطحي و شعاع و عملكرد فرايندهاي رودخانه اي و بادي اقدام به تقسيم‌بندي بيابانها نموده‌اند.

كاري كه سازمان جنگلها و مراتع كشور براي مساحي بيابانهاي ايران انجام داده است بيشتر بر اساس همين روش اخير است يعني با مساحي رخساره هاي زئومرفولوژي، نواحي بياباني را تفكيك و آنرا بعنوان بيابانهاي ايران معرفي كرده است.

بطور مثال از 32579631 ميليون هكتار مناطق بياباني، 5.839.891 هكتار آنرا كوير، 1.762.538 هكتار تپه هاي ماسه اي، 613.684 هكتار پهنه های ماسه ای، 436.175 هكتار دغ های رسی، 6.558.460 هكتار اراضی شور و نمکزار و بالاخره 17.368.883 هكتار را بعنوان اراضی بدون پوشش گیاهی و بیرون زدگی سنگی معرفي كرده است.

مسلما تعيين قلمرو بيابانهاي معرفي شده بايد به استناد يك تعريف علمي صورت گرفته باشد و يا برعكس پس از تفكيك و تعيين بيابانهاي معرفي شده بايد به يك تعريف جامع براي بيابانهاي ايران رسيده باشد. اما تعريفي كه سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور، بعنوان متولي بيابانهاي ايران، از بيابان بر تارك سايت خود قرار داده است اصلا با مساحت 32 ميليون هكتاري ارايه شده توسط آنها سازگاري ندارد. اين تعريف بصورت زير است:

بيابان(Desert) به مناطق داراي اقاليم فراخشك و خشك كه ميزان متوسط بارندگي ساليانه آن كمتر از 0.1 ميليمتر و درصد پوشش گياهي چندساله آن كمتر از ده درصد باشد (اطلاق مي شود). فعلا از اشتباه فاحش بارندگي سالانه 0.1 ميليمتر صرف نظر مي كنيم- مرجع (احتمالا متولي سايت مذكور اطلاعي از اقليم شناسي نداشته و يا اشتباه تايپي صورت گرفته است) و به ادامه تعريف كه به ويژگيهاي بيابان پرداخته است نگاه مي كنيم اين ويژگي‌هاي بيابان عبارتند از:

الف- بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد. تبخیر تقریباً بیش از دو برابر بارش است و باد عامل اصلی تخریب و فرسایش محسوب می‌شود.

ب- پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده.

ج- خاک‌های این مناطق دارای مواد آلی کم و اغلب جوان و کم تحول‌یافته هستند.

همانطور كه مي بينيم در تعريف ارايه شده بيشتر جنبه اقليمي موضوع در نظر گرفته شده و اشاره اي هم به گياه و خاك شده است و گذشته از آن تعريف مذكور ربطي به نحوه تعيين و تفكيك بيابانهايي كه توسط سازمان جنگلها و مراتع ارايه شده ندارد چرا كه اگر ملاك تفكيك و تعيين بيابان بر اساس تعريف ارايه شده صورت مي گرفت مساحت وسيعي از ايران را در بر مي گرفت كه بسيار بيشتر از رقم 32 ميليون هكتار بود. اين تعريف احتمالا از منبعي گرفته شده و در اينجا آورده شده است.

از اين رو اگر بگويم كه تا كنون تعريف بومي مشخص و واحدي از بيابان دست كم براي ايران ارايه نشده است سخني به گزاف نگفته ام. به هر حال اميدوارم همكارن خوب ما در سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور نگاهي بهتري به اين موضوعات تخصصي داشته و در رفع اين ابهامات بكوشند.

لازم بيادآوري است در همين زمينه پروژه اي ملي توسط بخش تحقيقات بيابان-موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور با مسئوليت اجرايي اينجانب با همكاري تيمي حدود 50 نفر از ستاد و استانهاي كشور و در طول قريب به 10 سال تحت عنوان " تعيين قلمرو جغرافيايي محدوده هاي بياباني ايران" از جنبه هاي : اقليم شناسي، ژئومرفولوژي، هيدرولوژي و زمين شناسي، خاك شناسي و پوشش گياهي انجام شده است كه تا كنون بالغ بر 20 مقاله علمي و پژوهشي از نتايج آن در مجلات و نشريات مرتبط به چاپ رسيده است.

25-06-2011, 09:07 AM	#1
Magnum (کاربر طلایی) تاریخ عضویت: Mar 2011 نوشته ها: 512	سر گشتگي در تعريف بيابان سر گشتگي در تعريف بيابان اگرچه آماري كه در حال حاضر از بيابانهاي كشور در بعضي منابع به چشم مي خورد مستند به ارقام و اعدادي است كه وسيله دفتر امور بيابان انتشار يافته است ولي اعداد متفاوت ديگري نيز از مساحت بيابانهاي كشور در مصاحبه ها و يا مقالات ديده مي شود. دليل عمده وجود آمار و ارقام متفاوت از عرصه هاي منابع طبيعي و بويژه بيابانها اختلاف عقيده صاحب نظران و دست اندكاران مربوطه در تعريف بيابان نهفته است. مروري بر تعاريف بيابان كه بوسيله متخصصين علوم محيطي در منابع و نوشته جات به چشم مي خورد نشان مي دهد كه هريك از آنها بنا به فراخور دغدغه های خویش از دیدگاه تخصصی خود ویژگی مناطق بیابانی را برشمرده اند مثلا ؛ - گياه شناسان معتقدند بيابان ها مناطقي هستند كه داراي فقر شديد پوشش گياهي هستند، يعني از لحاظ تنوع گونه اي و تراكم گياهي بسيار فقيرهستند. - اكولوژيست ها معتقدند، بيابان ها اكوسيستم هايي هستند كه توليد نسوج گياهي به حداقل مي رسد يعني از نظر توليد انرژي شيميايي فقير هستند. - خاك شناسان عرصه هايي كه قوه بارخيزي يا توليد را به دليلي از دست مي دهند، يا خيلي پايين مي آيند بيابان نام گذاشته اند ویژگی این خاکها عموما شامل. نفوذ پذیری ضعیف، مواد آلی پایین ، لایه های تجمع نمک در سطح ، رس های کم توسعه یافته و توسعه کم افق های خاک و.... است. - زمین شناسان مناطقی را بیابان می دانند که واجد سازندهاي شور و تبخيري (املاح گچ و نمک) هستند. - اگر نظر اقلیم شناسان كه معيار تفكيك بيابان را براساس میزان دما و بيشتر بارندگی گذاشته اند در نظر بگيريم به رقم هاي بسيار متفاوتي مي رسيم. زيرا مقدار بارندگي معرفي شده براي تعيين بيابان دامنه بسيار متفاوتي را در بر مي گيرد. مثلا ترانسو مناطق داراي كمتر از 250 ميليمتر بارندگي سالانه، گانسون كمتر از 125 ميليمتر، فائو کمتر از 200 ، کردوانی از50 تا 100 میلیمتر و الخ.....را بعنوان بيابان معرفي كرده اند. به اين ترتيب با در نظر گرفتن هريك از معيارهاي فوق به ارقام متفاوتي از مساحت بيابانها مي رسيم. - ژئومرفولوگ ها جهت طبقه‌بندي بيابانها از اختصاصات ساختاري و مورفوژنيك استفاده کرده با تلفيق تعدادي از عوارض ژئومرفولوژي خاص بيابان از جمله کویرها، تپه های ماسه ای ، بدلندها، رخنمونهای سنگی، مخروط افکنه های آبرفتی، کالوت ها ، گلاسی ها و امثال آنها بر اساس ويژگي مواد سطحي و شعاع و عملكرد فرايندهاي رودخانه اي و بادي اقدام به تقسيم‌بندي بيابانها نموده‌اند. كاري كه سازمان جنگلها و مراتع كشور براي مساحي بيابانهاي ايران انجام داده است بيشتر بر اساس همين روش اخير است يعني با مساحي رخساره هاي زئومرفولوژي، نواحي بياباني را تفكيك و آنرا بعنوان بيابانهاي ايران معرفي كرده است. بطور مثال از 32579631 ميليون هكتار مناطق بياباني، 5.839.891 هكتار آنرا كوير، 1.762.538 هكتار تپه هاي ماسه اي، 613.684 هكتار پهنه های ماسه ای، 436.175 هكتار دغ های رسی، 6.558.460 هكتار اراضی شور و نمکزار و بالاخره 17.368.883 هكتار را بعنوان اراضی بدون پوشش گیاهی و بیرون زدگی سنگی معرفي كرده است. مسلما تعيين قلمرو بيابانهاي معرفي شده بايد به استناد يك تعريف علمي صورت گرفته باشد و يا برعكس پس از تفكيك و تعيين بيابانهاي معرفي شده بايد به يك تعريف جامع براي بيابانهاي ايران رسيده باشد. اما تعريفي كه سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور، بعنوان متولي بيابانهاي ايران، از بيابان بر تارك سايت خود قرار داده است اصلا با مساحت 32 ميليون هكتاري ارايه شده توسط آنها سازگاري ندارد. اين تعريف بصورت زير است: بيابان(Desert) به مناطق داراي اقاليم فراخشك و خشك كه ميزان متوسط بارندگي ساليانه آن كمتر از 0.1 ميليمتر و درصد پوشش گياهي چندساله آن كمتر از ده درصد باشد (اطلاق مي شود). فعلا از اشتباه فاحش بارندگي سالانه 0.1 ميليمتر صرف نظر مي كنيم- مرجع (احتمالا متولي سايت مذكور اطلاعي از اقليم شناسي نداشته و يا اشتباه تايپي صورت گرفته است) و به ادامه تعريف كه به ويژگيهاي بيابان پرداخته است نگاه مي كنيم اين ويژگي‌هاي بيابان عبارتند از: الف- بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد. تبخیر تقریباً بیش از دو برابر بارش است و باد عامل اصلی تخریب و فرسایش محسوب می‌شود. ب- پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده. ج- خاک‌های این مناطق دارای مواد آلی کم و اغلب جوان و کم تحول‌یافته هستند. همانطور كه مي بينيم در تعريف ارايه شده بيشتر جنبه اقليمي موضوع در نظر گرفته شده و اشاره اي هم به گياه و خاك شده است و گذشته از آن تعريف مذكور ربطي به نحوه تعيين و تفكيك بيابانهايي كه توسط سازمان جنگلها و مراتع ارايه شده ندارد چرا كه اگر ملاك تفكيك و تعيين بيابان بر اساس تعريف ارايه شده صورت مي گرفت مساحت وسيعي از ايران را در بر مي گرفت كه بسيار بيشتر از رقم 32 ميليون هكتار بود. اين تعريف احتمالا از منبعي گرفته شده و در اينجا آورده شده است. از اين رو اگر بگويم كه تا كنون تعريف بومي مشخص و واحدي از بيابان دست كم براي ايران ارايه نشده است سخني به گزاف نگفته ام. به هر حال اميدوارم همكارن خوب ما در سازمان جنگلها، مراتع و آبخيزداري كشور نگاهي بهتري به اين موضوعات تخصصي داشته و در رفع اين ابهامات بكوشند. لازم بيادآوري است در همين زمينه پروژه اي ملي توسط بخش تحقيقات بيابان-موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور با مسئوليت اجرايي اينجانب با همكاري تيمي حدود 50 نفر از ستاد و استانهاي كشور و در طول قريب به 10 سال تحت عنوان " تعيين قلمرو جغرافيايي محدوده هاي بياباني ايران" از جنبه هاي : اقليم شناسي، ژئومرفولوژي، هيدرولوژي و زمين شناسي، خاك شناسي و پوشش گياهي انجام شده است كه تا كنون بالغ بر 20 مقاله علمي و پژوهشي از نتايج آن در مجلات و نشريات مرتبط به چاپ رسيده است.

کاربران در حال دیدن موضوع: 1 نفر (0 عضو و 1 مهمان)