طبیعت و توریسم (طبیعت ایران و جهان، نقاط دیدنی، گردشگری)؛

ون، درخت پر توقع جنگل‌های شمال

ون یا زبان گنجشک، درختی است با نام علمی .Fraxinus excelsior L و از تیره زیتون (Oleaceae) که در بیشتر مناطق جنگل‌های شمال می‌روید و در جنگل کاری، از آن استفاده زیادی می‌شود.

به گفته کارشناسان ، ون درختی پرتوقع است و خاک عمیق و غنی و «سبک بافت» و دارای زهکشی مطلوب می‌خواهد.

زمانی اراضی جلگه‌ای شمال کشور مأمن اصلی ون بود، ولی در حدود ‪ ۶۰‬سال قبل و هم زمان با برداشت های "به‌گزینی" بلوط و گردو، پیمانکاران خارجی بهترین پایه‌های ون را قطع و به خارج حمل ‌کردند.

این گونه به دلیل خوش ریخت بودنِ تنه و کیفیت مناسب چوب و مصارف متنوع در صنایع چوب، مورد استقبال مقاطعه‌کاران خارجی و سودجویان داخلی قرار گرفت. چوب آن برای ساخت اتاق کامیون، هواپیما، وسایل ورزشی، روکش ، تخته لایه ، نجاری و مبل‌سازی استفاده می‌شود.

http://nature.harferooz.com/photos/i...sexcelsior.jpg

اکنون در اغلب جنگل‌های میان بند شمال، گونه ون نابود شده است و این گونه را فقط در ارتفاعات بالا و دره های البرز، آن هم در ابعاد کوچک می توان یافت.

استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد نوشهر و چالوس درباره ویژگی‌های این گونه به ایرنا گفت: ون یکی از گونه‌های پرارزش و صنعتی جنگل‌های شمال است.

"فرهنگ اسداللهی" افزود: این درخت، از جلگه تا ارتفاعات، در دامنه‌های شمالی و دره‌های مناطق مرطوب و نیمه مرطوب و حتی نیمه خشک، جوامع خاصی را با گونه‌های جنگلی تشکیل می‌دهد.

وی اظهارداشت: ون گیاهی پرتوقع است و در خاک‌های زهکشی شده با سایر گونه‌های جنگلی به صورت آمیخته دیده می‌شود و درجنگل کاری‌های شمال، همراه با پَلَت، کشت و پرورش داده و وارد جنگل می‌شود.

اسداللهی تصریح کرد: دکترطبری درسال ‪ ۱۳۷۱‬با نظارت و همکاری این جانب و دکتر محمدحسین جزیره‌ای، جوامع جنگلی ون را بررسی کرد و به این نتیجه رسید که این درخت با گونه‌های بلند مازو، توسکای قشلاقی، ممرز، نَمدار و کرمازو، تشکیل جامعه می‌دهد.

کارشناسان می‌گویند: ون درختی نورپسند است که اغلب در اشکوب بالایی دیده می‌شود و به دلیل داشتن بذرسبک و میوه بال دار، به شکل انفرادی و گاه گروهی و توده‌ای مشاهده می‌گردد.

کارشناس ناظر اداره‌کل منابع طبیعی غرب مازندران گفت: ون، درختی رطوبت پسند است و درقعردره‌ها بیشتر دیده می‌شود و زادآوری بسیار خوبی دارد.

" عباس تقی‌پور" افزود: به دلیل رطوبت زیاد جنگل‌های شمال، جنگل‌کاری با این گونه به ویژه در دامنه‌های شمالی موفقیت آمیز بوده است.

وی همچنین گفت:چوب ون مطلوبیت زیادی برای نجاران دارد زیرا خَمش ‌پذیر است و روستاییان از چوب‌های نازک آن، دسته بیل و کلنگ می‌سازند.

این کارشناس ارشد جنگلداری ادامه داد: برگ ون، مرکب شانه‌ای فرد و مطلوب دام است و بال بذر آن که "سامار" نامیده می‌شود، شباهت به زبان گنجشک دارد و به همین دلیل، نام دیگر ون، زبان گنجشک است.

تقی پور بااشاره به کمیاب بودن گونه ون و لزوم حمایت ازآن گفت: این درخت هم زیستی خوبی با پلت و شیردار یافته است و در نشانه‌گذاری ها، درختان مزاحم آن را اغلب قطع می‌کنیم.

کارشناس ناظر اداره کل منابع طبیعی غرب مازندران ‌اظهار داشت: ون اغلب از پایین بند تا اوایل بالابند در جنگل‌های شمال دیده می‌شود و نهال‌های آن تا یک سالگی، خوراک دام می‌گردد.

وی گفت: این گونه، بیشتر با راش و ممرز و گاهی با زیر اشکوب شمشاد، تیپ آمیخته تشکیل می‌دهد و به ندرت تیپ خالص به وجود می‌آورد که در این صورت، مساحت آن از نیم تا یک هکتار بیشتر نمی‌شود.

رئیس گروه تولید نهال دفتر جنگل‌کاری و پارک‌های جنگلی سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور گفت: گونه ون، دامنه بوم شناختی گسترده‌ای دارد و از شرق تا غرب جنگلهای شمال، از جلگه تا ارتفاعات می‌روید.

"علی محمد پورعسکری" افزود: این درخت تا ارتفاع ۲۳۰۰ ‬متری از سطح دریا می‌روید و در "جواهرده" رامسر، پایه‌هایی از آن با عمر ‪ ۷۰۰‬ـ ‪ ۸۰۰‬سال دیده می‌شود.

وی اظهارداشت: سعی می‌کنیم نهال های ون درهمان ارتفاعی که قراراست جنگل کاری شوند، در نهالستان پرورش یابند تا بیشتر سازگاری یابند.

این کارشناس سازمان جنگل‌ها و مراتع ادامه داد: بذری که برای تهیه نهال های ون استفاده می‌گردد، یا از درخت‌های نخبه و پراکنده درجنگل گرفته می‌شود یا از محوطه‌های بذرگیری که مجموعه‌ای پرورش یافته از درختان نخبه درجنگل است.

پورعسکری تأکید کرد: بیشتر بذرها از محوطه‌های بذرگیری گرفته می‌شود ولی به تازگی، باغ بذرهایی در نهالستان "شهر پُشت" نوشهر و چند جای دیگر بدین منظور احداث شده است.

به گفته او علت آن که در بسیاری از جنگل کاری‌ها از درخت ون استفاده می‌شود، نرمش بوم شناختی بالا و چوب مرغوب آن است که استفاده‌های صنعتی‌متعدد نظیر روکش‌سازی و پارکت‌سازی دارد.

رئیس گروه تولید نهال دفتر جنگل کاری و پارک‌های سازمان جنگل‌ها ومراتع کشور درباره میزان تلفات نهال‌های ون مورد استفاده در جنگل کاری‌ها گفت: این موضوع به مرغوبیت نهال و نحوه کاشت آن و وضع آب و هوا وابسته است و در حدود ‪ ۱۰‬درصد برآورد می‌شود.

پورعسکری افزود: نحوه انتقال نهال های ون از نهالستان به جنگل ، به صورت "ریشه لخت" است و اغلب، نهالهای یک ساله و حداکثر دو ساله استفاده می‌شود.

وی بیان داشت: فصل کاشت نهال‌های ون و جنگل کاری با این گونه، از آبان تا اواخر اسفند است و چون نیاز آبی فراوانی دارد، درمناطق مرطوب کاشته می‌شود.

پورعسکری گفت: برخی‌از انواع ون، به خشکی مقاوم‌ترند و درمناطقی که رطوبت کمتری دارند، کاشته می‌شوند و به طور کلی ممکن است در صورت کمی باران، نهال ها آبیاری شوند.

نقش ون امروزه در صنعت چوب کشور بسیارضعیف است در حالی که این گونه، زمانی در صنعت روکش‌سازی، خراطی، مبل‌سازی، وسایل ورزشی و دست‌افزار، جایگاه خاصی داشت و اکنون هم با وجود قیمت گزاف در بازار، متقاضیان زیادی دارد. براین اساس ، لازم است با توسعه آن، در جنگل‌های تخریب شده، میزان ‌این گونه را درجنگل‌های شمال، افزایش داد.