سفر، روح زندگی

[tmnt]

سفر، روح زندگی

لحظه لحظه زندگی انسان سرشار از خاطرات تلخ و شیرین است. خاطراتی که زندگی ما را تشکیل می دهند و گاهی تا آخرین لحظه عمر نیز باعث شادی یا رنجش خاطرمان می شوند. خاطره سازترین وقایعی که در زندگی رخ می دهند، بیشتر در زمان های خاصی صورت می گیرند. فرصت ها نیز مانند ابرها در حرکتند و تکرارناپذیرند. به راحتی می توان ادعا کرد که یکی از زیباترین و خاطره سازترین مقاطع زمانی، سفرهایی است که هر کس در طول عمر خویش انجام می دهد.چه سفرهای کوتاه و داخل شهری و چه سفرهای طولانی و بلند مدت و این مطلب را با رجوع به سفرنامه ها می توان دریافت.

اهمیت سفر

از اموری که حرکت انسان به سوی رشد و بالندگی را کند و یا حتی متوقف می کند، خستگی های ناشی از روزمرگی و یکنواختی زندگی است. استرس ها و ناآرامی های عصبی و به ویژه افسردگی در دنیای امروز گریبان گیر همه شده است؛ دنیایی که صنعت و پیشرفت های صنعتی، انسان و هویت انسانی او را کم رنگ می کند و خستگی های روحی و جسمی از هر طرف به او فشار می آورند. بهترین و مؤثرترین داروی پیش گیری و درمان، مسافرت است. فوایدی که در مسافرت و گردش نهفته است، اهمیت آن را روشن می کند.



سفر از نظر دین اسلام

باید توجه داشت که تمام افعال انسان چه کوچک و چه بزرگ دارای حکمی شرعی است. مسافرت نیز گاهی واجب، گاهی حرام، گاهی مستحب و گاهی مکروه است. بنابراین، مسافر باید نسبت به سفرش مواظبت داشته باشد تا سفری که در آن سختی های فراوانی را تحمل می کند، سودی برای آخرتش نیز داشته باشد. حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «انسان نباید به سفری رود که می ترسد در آن، به دین و نمازش لطمه ای وارد شود».

اگر مسافر حدود و دستورات دین را در سفر رعایت نکند، نباید سفر رود:
;در سفر چون پی شکم گردی ;از کجا صدر و محتشم گردی؟
اوحدی مراغه ای

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام خودشان به سفر و گردش می رفتند و دیگران را نیز به این امر ترغیب و تشویق می کردند.
آیا زیاد سفر کردن، خوب است؟

با آنکه بزرگان دین مطالب زیادی درباره سفر و آداب و فواید آن بیان داشته اند، افراط در تمام امور را هم نکوهش کرده اند. امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرموده است: « بر شما باد به میانه روی در تمام کارها».

بزرگان اخلاق نیز میانه روی و اعتدال در هر کاری را واجب و لازم می دانند. یکی از بزرگان در بیانات خود چنین می فرمود: «هر عمل خیری، حدی از آن مطلوب است که اگر از آن حد گذشت، ضدش حاصل می شود».

مرحوم فیض کاشانی رحمه الله در رساله سفر خویش، مسافرت های پی در پی را موجب نگرانی و پریشانی قلب می داند؛ زیرا قلب مسافر، پیوسته مشغول است... . بنابراین، اگر انسان به جهت طلب علم یا زیارت عالمان و عارفان به مسافرت رود تا راه تفکر و عمل بر او گشوده شود و آن گاه اقامت و سکون را در پیش گیرد، بهترین راه را پیموده است.



فواید سفر

اشاره ای به فواید و آثار سفر می تواند سختی و دشواری سفر را به امید رسیدن به این فایده ها، بر آدمی آسان سازد. از مهم ترین آثار سفر می توان به موارد زیر اشاره کرد:


1. شناخت خداوند

وقتی مسافر از منزل خویش قدم بیرون می نهد، اگر با دقت به اطرافش بنگرد، معنی این شعر را می تواند درک کند:
;با صد هزار جلوه برون آمدی که من ;با صد هزار دیده تماشا کنم تو را
حافظ

دیدن سرزمین های مختلف، کوه ها و صحراها، دریاها و حیوانات و گیاهان متنوع، قلب هر بیننده ای را متوجه خداوند می سازد و اگر انسان با دیده دل نظر کند، می بیند که هر موجودی، دلیلی بر وجود و یگانگی خداوند است و با دقت و تدبر در جهان است که انسان به قدرت خداوند متعال پی می برد.
;چون ندانی ز خود سفر کردن ;بایدت در جهان گذر کردن
;تا ببینی نشان قدرت او ;با تو گوید زبان قدرت او
اوحدی مراغه ای

نتیجه چنین سفری است که انسان را به سفر معنوی و سیر و سلوک الی اللّه سوق داده است و در رسیدن به سر منزل مقصود یاری می دهد که به راستی:
;زهر سفر نوش کن اول چو خضر ;پس برو و چشمه حیوان طلب
خاقانی شروانی

پس هر کس سختی سفر را بر خود نچشاند و در آیات الهی تدبر نکند و در شناخت خداوند، سعی ننماید، از چشمه گوارا و هستی بخش خداشناسی و توحید جرعه ای نخواهد نوشید.



2. عبرت آموزی

خداوند متعال در جای جای قرآن کریم بندگان را به عبرت آموزی و پندگیری دعوت می کند و چنین دستور می دهد که «ای پیامبر! به مسلمانان بگو: در زمین مسافرت کنید و بنگرید که عاقبت تکذیب کنندگان چگونه بود.» (انعام:11) آری، زمانی که انسان از کنار شهرهای ویران می گذرد باید بیندیشد که روزگاری درون این خانه ها مردمانی زندگی می کردند، ولی اکنون خانه های آنان متروکه و ویران شده است و ساکنانشان به دست فراموشی سپرده شده اند و این، مسیری است که ما نیز دچار آن خواهیم شد. چنین افکاری در دل نبستن انسان به دنیا و درک فانی بودن آن کمک به سزایی می کند و انسان را به پرهیزکاری و تقوا نزدیک تر می سازد.
;کای پسر، خسروان که می بینی ;اندر این خاکشان به مسکینی
;همه بیش از تو بوده اند به زور ;اینکه شان می روی تو بر سر گور
اوحدی مراغه ای

اگر انسان به دیده عبرت بین بنگرد، درمی یابد که از کاخ ها تا کوخ ها به انسان درس زندگی می دهند، ولی افسوس که «ما اکثر العبر و اقلّ الاعتبار؛ چه زیاد است موارد عبرت و چه کم است عبرت گیرندگان».



3. نشاط روانی و شادابی روحی

از آنجا که سفر، حرکت و تنوعی در زندگی است، نشاطی در انسان ایجاد می کند که بر سلامت جسم و روان بسیار مؤثر است. امروزه روان شناسان برای درمان بسیاری از بیماری های روانی و حتی بیماری های جسمی بیماران خود که ریشه در مشکلات روانی دارند، مسافرت به مکان های گوناگون و به ویژه خوش آب و هوا را به آنان پیش نهاد می کنند.

مسافرت، یکی از عوامل سازنده شخصیت انسان است که قرآن مجید به آن توجه نشان می دهد و خداوند تبارک و تعالی بارها توصیه می کند:

أَ فَلَمْ یَسیرُوا فِی اْلأَرْضِ فَتَکُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ یَعْقِلُونَ بِها. (حج: 46)

چرا سفر نمی کنند تا در نتیجه سفر قلب هایی پیدا کنند که با آنها تعقل و فکر کنند.

طبیعی است زندگی در محیط های بسته و در میان آداب و سنن قومی، انسان را در طلسم تعصبات گرفتار می سازد و روح آزاد و چشم حق بین وی را ضعیف می کند و منطق وحی، چنین فرهنگی را محکوم می کند. افزون بر این، بیشتر مسافرت ها با حرکات اعضای مختلف بدن همراه است و تحرک بدن در مسافرت، زیادتر است و از تأثیر این تحرک بر روی اعصاب و دیگر اندام ها نباید چشم پوشی کرد. در روایت ها هم بر همین مطلب اشاره شده است، چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: « سفر کنید تا تندرست بمانید».



4. آشکار شدن استعدادها و نقاط ضعف

یکی از فایده های ارزشمند سفر، شناخت نقاط قوت و ضعف افراد است و همین مطلب از مسائل مهم روان شناسی و تربیت نیز به شمار می رود. برای تشخیص استعداد انسان ها، به این خاطر که بدانند برای چه ساخته شده اند تا اینکه در مسیر استعداد و کشش درونی، تربیت شوند و موضع مناسب خود را در اجتماع پیدا کنند، گردش و مسافرت می تواند به آسانی، این زمینه را هدایت کند و مفید باشد. بسیاری از صفات زشت انسان، در سفر بروز می کنند و ممکن است انسان در وطن خویش از آنها غافل باشد:
;آتش کند تمیز ز هم نقد و قلب را ;اخلاق خوب و زشت شود در سفر جدا
صائب تبریزی

مرحوم فیض کاشانی رحمه الله نیز چنین گفته است:

مسافرت، برای تهذیب نفس نیز بسیار لازم و مهم است؛ زیرا در سفر، پنهانی های اخلاق آشکار می شود و از همین جهت است که از کسی که شاهدی را تأیید می کرد، پرسیدند: آیا در سفری با او همراه بوده ای تا کاملاً به مکارم اخلاق او پی ببری؟ او گفت: نه، گفتند: پس تو او را کاملاً نمی شناسی.

از شبّر نقل شده است که گفت: ای گروه قاریان! به سفر بروید تا مهذب شوید؛ زیرا آب (هر قدر هم که پاکیزه باشد) اگر زیاد در یک محل بماند، بد بو می شود. و به راستی که، سعدی شیرین سخن زیبا گفته است:
;بسیار سفر باید تا پخته شود خامی ;صوفی نشود صافی تا در نکشد جامی

و نیز:
;اگر پارسایی سیاحت نکرد ;سفر کردگانش نخوانند مرد

و نیز:
;جهان گشته و دانش اندوخته ;سفر کرده و صحبت آموخته