ارسباران

[neda]

ارسباران

از ابتداي پيدايش پارك‌هاي ملي در ايران تاكنون 19 پارك ملي از مناطق حفاظت شده، تعيين و تعريف شده‌اند. با توجه به ظرفيت بالاي مناطق حفاظت شده، در صورت حمايت و توجه كشور ما قابليت تا ده برابر اين رقم را براي احداث پارك ملي و بهره‌برداري‌هاي گردشگري، آموزشي، تفرجي، داراست.

با توجه به اين موهبت بالقوه، بيستمين پارك ملي ايران نيز در شرف تأسيس است. يكي از مناطق منحصر به فرد حفاظتي زيستي ايران ارسباران نام دارد. ارسباران به عنوان منطقه‌اي ويژه به لحاظ پوشش گياهي و گونه‌هاي جانوري، يكي از مناطق حفاظت شده‌اي است كه سال‌هاست پروژه‌هاي شكار ممنوع، حفاظت رويشي و دوره‌هاي پژوهشي در آن به اجرا درمي‌آيد تا از روند تخريبي پوشش گياهي آن جلوگيري شود و گونه‌هاي در معرض انقراض جانوري به زاد و ولد متعادلي دست يابند. ارسباران بعد از سپري كردن دوره‌هاي حفاظتي، قابليت اين را پيدا كرده كه بخش‌هايي از آن به پارك ملي ارتقاء يابد و در معرض و دسترس علاقه‌مندان طبيعت قرار گيرد.

اين منطقه زيباي كوهستاني از مناطق رويشي نادر و زيست‌كره‌اي ارزشمند براي گونه‌هاي كم‌ياب جانوري است. ارسباران واقع در حاشيه جنوبي رودخانه مرزي ارس در استان آذربايجان شرقي، با مساحتي برابر با 80654 هكتار در سال 1352 حفاظت شده اعلام شد، در سال 1355 نيز به دليل دربرداشتن زيست‌ بوم‌هاي گوناگون، ارزش بيولوژيك بسيار بالا و گونه‌هاي گياهي و جانوري منحصر به فرد، به عنوان ذخيره‌گاه زيست‌كره شناخته شد.

علاوه بر آن مساحتي حدود 2900 كيلومتر مربع از دامنه‌هاي جنگلي آن به عنوان منطقه رويشي ارسباران با جنگل‌هاي نيمه‌مرطوب نشانه‌گذاري و تحت حفاظت است. پوشش جنگلي اين رويشگاه در گذشته‌اي نه‌چندان دور از وسعت بيشتري برخوردار بود. وجود 1072 گونه علفي و 97 گونه چوبي در اين منطقه كوچك، نشانه تنوع زيستي گياهي بسيار زياد آن است و مهم‌ترين مشخصه آن محسوب مي‌شود.

دامنه ارتفاعي 256 تا 2896 متر، بارندگي 275 ميلي‌متر و دماي متوسط ساليانه 10 درجه سانتيگراد، منطقه را داراي اقليم‌هاي نيمه‌خشك و نيمه‌مرطوب معتدل كرده است.

اين منطقه از نظر حفظ ذخاير ژنتيكي از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است، از جمله گونه‌هاي گياهي مهم منطقه مي‌توان «آوري، ممرز، گردو، چنار، كيكم، عاق، زرشك، گيلاس، آلبالو، سرخدار، هفت كول، ارسل، زغال اخته، آلوچه، انار وحشي، زالزالك و ... انواع نعنا عيان، پامچال، آلاله و گراس‌ها» را برشمرد. گونه‌هاي مهم جانوري منطقه عبارتند از: بز، پازن، قوچ، ميش، گراز، خرس قهوه‌اي، گرگ، سياگوش، روباه، خرگوش، پلنگ، كبك، قرقاول ارسباراني، هما، انواع شكاري‌ها، يله مار، تيرك مار، گرز، مار و... .

اما مهم‌ترين و كم‌ياب‌ترين گونه جانوري شناخته شده ارسباران نوعي پرنده نادر به نام «سياه خروس قفقازي» است كه اين منطقه يكي از معدود زيستگاه‌هاي آن به‌حساب مي‌آيد. قرقاول ارسباراني و مارال دو گونه ديگر در معرض خطر انقراض اين منطقه هستند كه نسل در خطر آنها با برنامه‌هاي حفاظتي احياء و جمعيت آنها در حال حاضر آمار مطلوبي دارد.

هماهنگي‌هاي لازم براي انجام طرح ارتقاء منطقه حفاظت شده ارسباران به پارك ملي با دستگاه‌هاي مربوط انجام شده است و با تأييد شوراي عالي محيط‌زيست بخشي از اين منطقه به پارك ملي تبديل مي‌شود. با اين حساب در آينده‌اي نزديك ارسباران به عنوان بيستمين پارك ملي ايران، كانون توجه گردشگران طبيعت و مركز بهره‌برداري موضوعات اكولوژيستي و پژوهشي خواهد بود.

قرار است بخش مركزي آن حدود 39 هزار هكتار به پارك ملي تبديل شود. وجود آثار ارزشمند تاريخي، همچون «قلعه بابك» «دژ طوماسياش و كليساي ناريني» در اين محدوده، ‌ويژگي برجسته اين پارك براي جلب گردشگر محسوب مي‌شود.

ضروري است پس از اين اقدام فرخنده و پيوستن ارسباران به عنوان بيستمين پارك ملي در فهرست پارك‌هاي ملي ايران، اقدامي هماهنگ از سوي سازمان‌ها و نهاد‌هاي ذي‌ربط مانند «سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري، محيط‌زيست، منابع طبيعي و... » صورت گيرد و شرايطي درخور ارتقاي اين منطقه حفاظت شده، براي علاقه‌مندان فراهم شود و اطلاع‌رساني درست و زمينه‌هاي جذب توريست و زيرساخت‌هاي رفاهي آموزشي، مي‌تواند به معرفي جديدترين پارك ملي ايران كمك كند تا ارسباران به قطبي در اكوتوريسم بدل شود.